Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny

Anoreksja, znana również jako jadłowstręt psychiczny, to jedno z najpoważniejszych zaburzeń odżywiania, które dotyka głównie kobiety i nastolatki. Choć może wydawać się, że problem ten dotyczy wyłącznie osób dążących do „idealnej sylwetki”, w rzeczywistości anoreksja to złożone schorzenie o podłożu psychicznym, społecznym i biologicznym. Wczesne objawy często są niezauważalne – dopiero drastyczna utrata masy ciała, unikanie posiłków czy obsesyjne ćwiczenia zwracają uwagę otoczenia. Choroba wymaga kompleksowego leczenia, które obejmuje zarówno pacjenta, jak i jego rodzinę.

Czym jest anoreksja i jakie są jej typy?

Współczesna medycyna wyróżnia dwa główne typy jadłowstrętu psychicznego: anoreksję restrykcyjną oraz anoreksję bulimiczną.

Anoreksja restrykcyjna charakteryzuje się radykalnym ograniczaniem kalorii, unikaniem posiłków i systematyczną utratą masy ciała. Osoba chora obsesyjnie kontroluje ilość spożywanego jedzenia, często towarzyszą temu intensywne ćwiczenia fizyczne.

Anoreksja bulimiczna natomiast przebiega z okresowymi epizodami objadania się, po których pojawiają się zachowania kompensacyjne – wymioty, stosowanie środków przeczyszczających lub lewatywy. To błędne koło prowadzi do poważnych zaburzeń metabolicznych i psychicznych.

Szacuje się, że anoreksja dotyka od 0,2% do 0,8% dorosłych i nawet 1% nastolatków. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni, a liczba przypadków wciąż rośnie, szczególnie wśród młodych osób narażonych na presję społeczną i kulturową.

Jakie są objawy anoreksji?

Początek anoreksji często wygląda niewinnie – zwykła chęć „zdrowszego odżywiania” czy „poprawienia sylwetki”. Jednak z czasem zachowania żywieniowe przybierają obsesyjny charakter. Typowe objawy obejmują:

• odmawianie jedzenia mimo głodu,
• skrajne ograniczanie kalorii,
• intensywne ćwiczenia fizyczne po każdym posiłku,
• spożywanie posiłków w samotności,
• ukrywanie jedzenia lub wyrzucanie go,
• niezadowolenie z wyglądu mimo widocznego wychudzenia,
• ciągłe ważenie się i liczenie kalorii.

Bliscy często nie zauważają pierwszych sygnałów choroby. Osoby z anoreksją zwykle mają silną potrzebę kontroli, zaprzeczają problemowi i nie postrzegają siebie jako chorych. Głodzenie się daje im poczucie panowania nad własnym ciałem, ale prowadzi do wyniszczenia organizmu.

Dlaczego rozwija się anoreksja? Przyczyny choroby

Przyczyny anoreksji są złożone. Choroba nie wynika wyłącznie z presji na szczupłą sylwetkę – ma podłoże psychologiczne, rodzinne, kulturowe i biologiczne. Wyróżniamy trzy główne grupy czynników:

• indywidualne – związane z osobowością i emocjami,
• rodzinne – dotyczące relacji i atmosfery domowej,
• społeczno-kulturowe – wynikające z wpływu mediów i wzorców piękna.

Współczesna kultura promuje ideał szczupłej sylwetki jako symbol sukcesu i atrakcyjności. Moda na smukłość w mediach społecznościowych czy reklamach sprawia, że wiele młodych osób zaczyna postrzegać swoje ciało jako „niewystarczające”. Choć coraz częściej promuje się trend „body positive”, stereotyp „talii osy” wciąż dominuje. Presja społeczna i porównywanie się z innymi prowadzą do niebezpiecznych zachowań – głodówek, restrykcyjnych diet i obsesyjnej kontroli wyglądu.

Rodzina ma ogromne znaczenie w kształtowaniu postaw wobec jedzenia i własnego ciała. Nadmierna kontrola, brak akceptacji, krytyka wyglądu lub emocjonalny dystans mogą sprzyjać rozwojowi zaburzeń odżywiania. U niektórych pacjentów obserwuje się dziedziczoną skłonność do perfekcjonizmu i nadmiernych wymagań wobec siebie.

Konflikty rodzinne, problemy komunikacyjne i trudności w wyrażaniu emocji również zwiększają ryzyko anoreksji. Dziecko, które czuje, że nie ma wpływu na swoje życie, może próbować odzyskać kontrolę poprzez ograniczanie jedzenia.

Jakie czynniki indywidualne sprzyjają anoreksji?

Do czynników indywidualnych zaliczamy m.in.:

• zaburzony obraz własnego ciała,
• niską samoocenę,
• silną potrzebę kontroli i osiągnięć,
• perfekcjonizm,
• doświadczenia otyłości w przeszłości,
• traumy emocjonalne lub stresujące wydarzenia życiowe.

Często wystarczy jedna negatywna uwaga – np. „przytyłaś” – by uruchomić spiralę niebezpiecznych zachowań prowadzących do choroby. Osoba chora traci zdolność obiektywnej oceny swojego wyglądu i mimo wychudzenia wciąż widzi siebie jako „zbyt grubą”.

Jak rozpoznaje się anoreksję?

Diagnozę stawia psychiatra lub psycholog kliniczny na podstawie wywiadu, obserwacji zachowań oraz testów psychologicznych. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10, o anoreksji świadczą m.in.:

• masa ciała co najmniej o 15% niższa od normy dla wieku i wzrostu,
• intencjonalne ograniczanie jedzenia, unikanie tłuszczów i produktów wysokokalorycznych,
• zaburzony obraz ciała – przekonanie o byciu otyłym mimo niedowagi,
• brak miesiączki (u kobiet), spadek libido, osłabienie, zimne dłonie i stopy.

Podczas diagnozy lekarz pyta także o relacje rodzinne, emocje, sposób radzenia sobie ze stresem i stosunek do własnego ciała. Wczesne rozpoznanie zwiększa szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie powikłań.

Jak wygląda leczenie anoreksji?

Leczenie jadłowstrętu psychicznego wymaga czasu, cierpliwości i zaangażowania całego otoczenia chorego. W ciężkich przypadkach, gdy masa ciała spada do poziomu zagrażającego życiu, konieczna jest hospitalizacja. W pozostałych sytuacjach terapię prowadzi się ambulatoryjnie.

Najważniejsze formy terapii to:

• Psychoterapia indywidualna – pomaga odbudować relację z własnym ciałem, zrozumieć emocje i wypracować zdrowe nawyki,
• Terapia rodzinna – uczy bliskich, jak wspierać chorego i odbudowywać zaufanie w relacjach,
• Farmakoterapia – stosowana w leczeniu towarzyszących zaburzeń, takich jak depresja czy lęk.

Nie istnieje jeden „lek na anoreksję”. Leczenie skupia się na przywróceniu zdrowych nawyków żywieniowych, pracy nad emocjami i nauce akceptacji siebie. Proces powrotu do zdrowia bywa długi i trudny, ale możliwy dzięki odpowiedniemu wsparciu specjalistów.

Czy dieta ma znaczenie w terapii anoreksji?

Tak – dieta jest kluczowym elementem procesu leczenia. Odpowiedni jadłospis opracowany przez dietetyka medycznego pozwala stopniowo odbudować masę ciała, zregenerować organizm i przywrócić równowagę hormonalną. Celem nie jest szybkie przytycie, ale powrót do zdrowych relacji z jedzeniem. Pacjent uczy się słuchać swojego ciała i rozpoznawać sygnały głodu oraz sytości.

Jakie są powikłania anoreksji?

Skutki długotrwałego głodzenia się są dramatyczne. Wśród najczęstszych powikłań wymienia się:

• utrata tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej,
• osłabienie mięśnia sercowego,
• spadek ciśnienia krwi i bradykardię,
• zawroty głowy, omdlenia, chroniczne zmęczenie,
• zaburzenia hormonalne – brak miesiączki, problemy z płodnością,
• suchość skóry, łamliwość włosów i paznokci,
• nadmierną wrażliwość na zimno, obrzęki kończyn,
• zaburzenia pracy układu pokarmowego (zaparcia, wzdęcia),
• depresję i zaburzenia lękowe.

W skrajnych przypadkach anoreksja może prowadzić do śmierci – statystyki wskazują, że umiera z jej powodu od 5 do 10% pacjentów.

Jak zapobiegać anoreksji?

Profilaktyka zaczyna się w domu. Zdrowe relacje rodzinne, akceptacja i otwarta komunikacja są kluczowe dla budowania poczucia własnej wartości u dzieci i młodzieży. Warto rozmawiać z dzieckiem o emocjach, nie oceniać wyglądu i nie wywierać presji. Należy również uczyć, że różnorodność ciał jest naturalna, a zdrowie jest ważniejsze niż wygląd.

• Rozmawiaj z dzieckiem o emocjach i samoakceptacji,
• Unikaj krytycznych uwag dotyczących wyglądu,
• Daj dziecku przestrzeń do samodzielności,
• Wspieraj jego pasje i rozwój zamiast porównywać z innymi,
• Reaguj, jeśli zauważysz niepokojące objawy – izolację, unikanie posiłków, utratę wagi.

Nie warto zwlekać z wizytą u specjalisty. Im szybciej rozpoczęte leczenie, tym większe szanse na pełne wyzdrowienie. Jeśli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby anoreksję, możesz umówić się na L4 online lub skorzystać z recepty online – konsultacja z psychiatrą lub psychologiem online pomoże postawić pierwsze kroki ku zdrowiu bez wychodzenia z domu.