Szczepienia przeciw COVID-19

Życie w czasach pandemii wszystkim nam już się znudziło. Od ponad roku nasza codzienność toczy się wśród strachu, cierpienia, licznych obostrzeń oraz nadziei i oczekiwaniu na moment, w którym wszystko powróci do normy. Każdy zadawał pytanie: kiedy zaczną się szczepienia? W grudniu 2020 r. pojawiło się „światełko w tunelu” w walce z COVID-19, którym jest szczepionka i to nie jedna. Aktualnie na świecie podano ponad 205 mln dawek preparatu Comirnaty, czyli szczepionki mRNA produkcji Pfizer/BioNTech. W Polsce od 27.12.2020 r., kiedy zaszczepiono pierwsza osobę liczba ta wynosi niemal 2,7 mln dawek.

Czym tak na prawdę jest szczepionka mRNA, czyli szczepionka genetyczna?

Naukowcy od wielu lat pracowali nad nowym typem szczepionek tzw. Szczepionki genetyczne. Prace badawcze mocno przyspieszyły w związku z pandemią, która pozwoliła na zgromadzenie dużej grupy badawczej i szybkie opracowanie najlepszego i najskuteczniejszego wariantu szczepionki.

Dotychczas stosowane szczepionki zawierały część bądź cały patogen, który był wszczepiany do organizmu. Układ odpornościowy reagował wobec obcej cząsteczki wytwarzając odporność. Szczepionka składa się z mRNA, inaczej matrycowe RNA, które jest jednoniciowym materiałem genetycznym wytwarzanym z wykorzystaniem bezkomórkowej transkrypcji in vitro na matrycy DNA, kodujący białko szczytowe (ang. spike, S) wirusa SARS-CoV-2. Informacyjny RNA, w którym zmodyfikowano nukleozydy, czyli „cegiełki” go budujące, zawarty w szczepionce znajduje się w nanocząsteczkach lipidowych, co umożliwia wniknięcie niereplikującego się RNA do środka komórek gospodarza w celu umożliwienia przejściowej ekspresji antygenu S wirusa SARS-CoV-2. mRNA nie musi zostać wprowadzone do jądra komórkowego, dzięki czemu możliwe jest uniknięcie ryzyka wbudowania obcego materiału genetycznego do genomu zaszczepionego osobnika, co obala krążące doniesienia, iż wirusowy materiał genetyczny wprowadzony do ludzkiego organizmu wbuduję się do DNA i na stałe go zmieni. Szczepionki genetyczne, bazują na jednym lub więcej genów wirusa, co wywołuje odpowiedź immunologiczną organizmu. Oznacza to, że preparat składa się z informacji genetycznej, w przypadku szczepionki mRNA przeciwko COVID-19 o budowie białka kolcowego znajdującego się na powierzchni wirusa, która uruchomi komórki ludzkie do produkcji niewywołującego choroby białka. Zostaje ono przez organizm rozpoznane jako „obce”, co skutkuje wytworzeniem odpowiednich przeciwciał.

Jakie są możliwości szczepienia , czyli jakie mamy szczepionki?

Jako pierwszy do użytku został dopuszczony preparat formy Pfizer/BioNTech. Niedługo później Moderna. Obie szczepionki zawierają fragment mRNA wirusa. Ich skuteczność potwierdzono w 95%, co oznacza, że po zastosowaniu 2 dawek tylko 5% zaszczepionej grupy zachorowała na COVID19 przechodząc go łagodnie. W porównaniu tych dwóch produktów główną cechą różniącą jest proces przechowywania. Poprzez zastosowane substancje pomocnicze, w których zawieszone są cząstki materiału genetycznego wirusa szczepionka Moderny może być magazynowana w wyższych temperaturach co znacznie ułatwia ich przechowywanie i wydłuża okres przydatności. Jednak najważniejszym aspektem pozostaje nadal ich skuteczność, a ta w obu szczepionkach jest porównywalna. Skuteczność obu szczepionek wynosi ok. 95% ochrony przed zachorowaniem.

Od kilku dni możemy spotkać się również ze szczepionką produkcji brytyjskiej firmy AstraZeneca, w której wykorzystano technologię wektorową. Oznacza to, że materiał genetyczny wirusa SARS-CoV-2, a dokładniej gen kodujący białko kolcowe „S” wprowadzany jest do ludzkiego organizmu poprzez wektor – zmodyfikowanego adenowirusa, który jest inaktywowany, czyli nie jest chorobotwórczy. Dane wskazują, że ochrona przed COVID19 po zastosowaniu tej szczepionki rozpoczyna się ok. 3 tygodnie po podaniu pierwszej dawki. Skuteczność szczepionki została określona na poziomie 60 % ochrony przed zachorowaniem i niemal 100 % ochrony przed ciężkim przebiegiem COVID19, przy schemacie 2 dawkowym w odstępie 4-12 tygodni.

Kto może się zaszczepić?

Producenci jeszcze nie określają szczegółowych przeciwwskazań do szczepienia. Jeśli pacjent choruje na ciężką chorobę przewlekłą np. nowotwór, obniżenie odporności itd. Zawsze zalecana jest konsultacja z lekarzem prowadzącym, który powinien wystawić pisemne zaświadczenie o braku przeciwwskazań do szczepienia.

Nie ma badań dotyczących kobiet w ciąży i karmiących. W dotychczasowych obserwacjach nie stwierdzono negatywnego wpływu szczepionki na płód lub dziecko spożywające pokarm kobiecy, dlatego taka pacjentka jeśli wyraża chęć szczepienia powinna podpisać oświadczenie, że pomimo braku badań decyduje się na szczepienie.

Co może się stać po szczepieniu?

W porównaniu do szczepionek wektorowych, szczepionki genetyczne nie zawierają inaktywowanego wirusa, jedynie sam materiał genetyczny, przez co uważane są za bezpieczniejsze. Z moich obserwacji wynika, że głównym działaniem niepożądanym w przypadku wszystkich szczepionek jest ból w okolicy wkłucia. Po podaniu szczepionek mRNA może wystąpić osłabienie, zmęczenie, senność, bóle głowy, powiększenie węzłów chłonnych pachowych. Rzadziej podwyższona temperatura czy objawy przeziębieniowe. Po AstrzeZenece pacjenci podają, że objawy są mocniej nasilone, ale nie wykraczają one poza spektrum typowych negatywnych skutków szczepionek. Z uwagi na to, że szczepionka Pfizera została wprowadzona jako pierwsza miałem okazje obserwować pacjentów, którzy przyjęli 2. dawkę. W wielu przypadkach występuje zależność występowania objawów. Dzieląc pacjentów, którzy nie przeszli COVID-19 i tych, którzy są po przechorowaniu u tych, którzy uchronili się przed chorobą objawy po 1. Dawce są łagodniejsze niż po 2. U tych po przechorowaniu jest często na odwrót.

Najcięższym objawem negatywnym mogącym wystąpić po szczepieniu, jak również po każdym leku, pokarmie i innym alergenie u osób predysponowanych jest wstrząs anafilaktyczny. Dlatego osoby, które w przeszłości doznały takiego wstrząsu powinny być szczepione w miejscu z szybkim dostępem do zespołu reanimacyjnego, a każdy punkt szczepień powinien być wyposażony w ampułkostrzykawkę z adrenaliną na wypadek takiego zdarzenia. Każdy zaszczepiony pacjent powinien pozostać w punkcie poszczepiennym przez 15 minut w celu obserwacji.

W porównaniu do szczepionek wektorowych, szczepionki genetyczne nie zawierają inaktywowanego wirusa, jedynie sam materiał genetyczny, przez co uważane są za najbezpieczniejsze jakie do tej pory powstały i powodujące znacznie mniej działań niepożądanych. Nie oznacza to, że inne szczepionki np. AstraZeneca zagrażają naszemu zdrowiu lub życiu, ale ze względu na skład (tj. wektor w postaci adenowirusa) mogą one wywołać silniejsze objawy poszczepienne.

W przypadku wystąpienia nasilonego bólu lub gorączki zaleca się użycie paracetamolu, a leki takie jak np. ibuprofen powinniśmy odstawić na kilka dni. Wynika to z faktu, że leki z grupy NLPZ oprócz komponenty przeciwgorączkowej, posiadają większe lub mniejsze działanie przeciwzapalne, które wycisza układ odpornościowy. Takie działanie powoduje mniejszą odpowiedź organizmu na szczepionkę.

Szczepionki dają nam nadzieje na powrót do normalności. Świat już nie będzie tak wyglądał jak w czasach przed pandemią. Wiele rzeczy zmieniło się już na stałe. Aby ten powrót był możliwy my, jako społeczeństwo musimy podjąć pewne kroki. Pierwszym i najważniejszym jest zaszczepienie się w najbliższym możliwym momencie. Jeśli masz wątpliwości, zapytaj o szczepieniu lekarza online.

Autor. lekarz Jakub Głuchowski.