ADHD – u dzieci i dorosłych

Osoby mające zaburzenie ADHD cierpią na utrudnioną zdolność do samokontroli: hamowania zachowań oraz odraczania reakcji motorycznych i emocjonalnych.

Spójrzmy na statystyki

Na całym świecie znajdują się osoby cierpiące na ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Szacuje się, że pojawia się ono u od 4 do 8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6–9 lat), szczególnie u chłopców i rzadziej u dziewcząt. Wraz z wzrostem wieku częstotliwość jego występowania ulega zmniejszeniu o 50% na każde 5 lat. Jednakże, zauważono, iż aż u 60% osób dorosłych niektóre z cech tego zaburzenia utrzymują się. Przykładami tych zaburzeń są w szczególności te dot. Deficytów uwagi, określane jako AADD (ang. Adult Attention Deficit Disorder).

Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

Dzieci z ADHD okazują charakterystyczny zespół cech zachowania. Zauważyć je można w ich codziennym życiu, podczas czynności takich jak odrabianie lekcji, kontakt z rówieśnikami, czy nawet podczas zabawy. Dodatkowo komplikują to również specyficzne trudności w nauce.

Niemowlęta a ADHD

Symptomy ADHD mogą zostać zauważone już w wieku niemowlęcym. W tym okresie przede wszystkim uwidacznia się to w zaburzeniu snu. Niemowlaki z trudem zasypiają, łatwo się budzą, a ich sen jest płytki. Mają nadmiernie wzmożoną aktywność motoryczną, przejawiającą się w żywej gestykulacji, gwałtownych ruchach, mimice, oraz w widocznym pobudzeniu emocjonalnym.

Dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym a ADHD

W tym wieku u dzieci zaobserwować można opóźnienie w rozwoju mowy, objawiające się w jąkaniu rozwojowym oraz w trudności w prawidłowym artykułowaniu głosek.

Między czwartym a szóstym rokiem życia w pełni kształtują się symptomy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Zaobserwować można wtedy zaburzenia uwagi, bezcelowość ruchów oraz zmienność zainteresowań.

Dzieci w wieku szkolnym a ADHD

Najczęściej uczniowie nie przestrzegają zasad gramatyki i stylistyki, w piśmie jak i w mowie. Często nie dokańczają swoich myśli, odbiegają i przeskakują z tematu na temat.

Kilkoma z charakterystycznych symptomów ADHD dla takich dzieci, są również:

•  brak zdolności przestrzegania wprowadzonych zasad,
•  problem z utrzymaniem własnego nastroju
• kłopot z utrzymaniem motywacji
• poziom pobudzenia

Zwykle dzieci z ADHD „jest wszędzie pełno”, są nadmiernie ruchliwe, nie potrafią skupić uwagi. Zazwyczaj nawet podczas czynności wymagającej koncentracji, biegają, skaczą, ruszają się, nie potrafią usiedzieć w miejscu, kiwają się na krześle, potrzebują choćby poruszania kończynami, tak jak machania rękami, trzęsienia nogą, szukają każdej możliwej okazji do rozładowania energii za pomocą ruchu.

Robią to nawet podczas lekcji, a prośby nauczycieli o zmianę zachowania często nie dają pożądanego efektu.

Dzieci z takimi zaburzeniami cechuje zbyt duża impulsywność, czują potrzebę zrobienia wszystkiego od razu, oczekiwanie prowadzi u nich do frustracji. Dzieci te robią to na co mają ochotę, podążają, dokąd zapragną, biorą czego chcą, uderzają, gdy coś je denerwuje, nie myślą o konsekwencjach swoich czynów i mają problem z ich przewidzeniem. Zazwyczaj osoby z ADHD mają słabą zdolność do refleksji nad tym co miało miejsce, zapominają o wydarzeniach z przeszłości i gorzej odczuwają upływ czasu.

Przyczyny ADHD

Do przyczyn wywołujących ADHD należą m.in.:

 Nieprawidłowe działanie pewnych obszarów mózgu do których wlicza się część móżdżku jak i korę przedczołową, która jest odpowiedzialna za sposób zachowania, rozwój samoświadomości, poczucia czasu oraz odporność na zakłócenia. Móżdżek współpracuje z korą mózgową, biorąc udział w wyłączaniu reakcji automatycznych i umożliwiając jej detaliczną analizę informacji.

Kolejną przyczyną w powstawaniu zaburzenia są geny, uważa się, iż bierze w tym udział więcej niż jeden.

Następnym aspektem wpływającym na wytworzenie się zaburzenia, jest brak równowagi neuroprzekaźników, zauważono, iż za obecność zaburzenia odpowiada dopamina, która osiąga za wysoki poziom u osób cierpiących na ADHD. Inne badania wykazały natomiast, iż osoby te mają zaburzoną równowagę między noradrenaliną a dopaminą. Odpowiednia ilość dopaminy pozwala na odrzucenie mało znaczących informacji oraz skupieniu  i skoncentrowaniu się na jednym wykonywanym działaniu. Z kolei noradrenalina jest odpowiedzialna za szybkie rozpoznawanie bodźca, mogącego być zagrożeniem i mobilizuje organizm do działania. Uważa się, iż jej niedobór sprawia, że organizm znajduje się w ciągłym stanie pobudzenia. Pomimo iż ADHD z całkowitą pewnością nie jest konsekwencją nieodpowiednich środków wychowawczych, to niesamowity wpływ na rozwój dziecka ma atmosfera i sposób wychowania jaki stosuje się w jego domu jaki i szkole. Jeśli w otoczeniu dziecka brakuje jasno określonych zasad i reguł, czy też panuje napięta atmosfera, zdecydowanie mogą być to powody do nasilenia się symptomów zaburzenia.

Diagnoza ADHD

Diagnozy ADHD dokonuje psycholog, do którego pójście zwykle sugeruje nauczyciel rodzicom dziecka, po codziennej obserwacji jego zachowania. Kiedy objawy takie jak zaburzenia uwagi, nadmierna aktywność czy impulsywność, utrzymują się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu nieodpowiednim do poziomu rozwoju dziecka, dochodzi do diagnozy zaburzenia. 

Leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

Do leczenia ADHD można stosować farmakoterapie, w której zawarte są leki psychostymulujące, przeciwdepresyjne przepisywane na receptę. Aczkolwiek zazwyczaj nie ma takiej konieczności i leczenie zaburzenia odbywa się przez udział w terapii indywidualnej jak i rodzinnej, również stosuje się psychoedukacje, a rodzice i nauczyciele wykorzystują różnorodne interwencje behawioralne. W trakcie spotkań ze specjalistą rodzice mogą dowiedzieć się m.in. tego, iż dziecku trzeba wyznaczać cele, które nie są zbyt trudne do osiągnięcia, trzeba konsekwentnie uczyć pociechę dokończenia rozpoczętej czynności, oraz tego, aby obowiązki przydzielane dzieciom były dostosowane do ich możliwości. 

Powikłania i rokowania ADHD

Powikłaniami towarzyszącymi temu zaburzeniu, przede wszystkim mogą okazać się kontakty towarzyskie, w których dziecko może zostać odebrane jako niegrzeczne czy źle wychowane, a taka ocena może doprowadzić do pogorszenia się jego stanu psychicznego i pomniejszenia poczucia własnej wartości. Inne powikłania mogą wynikać z problemów ze skupieniem i np. gwałtownych, nieopanowanych ruchów, skutkujących np. niewyraźnym pismem, co może doprowadzić do tego, że szkolne wyniki dziecka będą znacznie poniżej jego możliwości. Zaburzenie to może również doprowadzić do uzależnienia od używek, które mają „pomóc” z opanowaniem frustracji powiązanej z trudnościami w funkcjonowaniu. Natomiast, jeśli spojrzymy na rokowania, to u większości dzieci (70%) objawy utrzymują się jeszcze w okresie dojrzewania, a u 5-10% występują nawet w dorosłym życiu. Z tego powodu konieczne jest włączenie leczenia jak tylko wykryje się zaburzenie, dzięki czemu dziecku ułatwi się funkcjonowanie między ludźmi. 

Jak zapobiec ADHD?

Biorąc pod uwagę przyczyny powstania ADHD, niełatwo znaleźć sposoby skutecznego zapobiegania zaburzeniu. Dlatego w tym wypadku wiele zależy od rodziców. Już, kiedy kobieta dowie się, że jest w ciąży powinna unikać sytuacji, które mogłyby doprowadzić do urazu embrionu. Również, zostało udowodnione, iż skuteczność zapobiegawczą ma stosowanie odpowiedniej diety przez ciężarną. Najlepiej, aby była ona bogata w ryby. Niesamowicie duży wpływ na rozwój choroby ma stosunek rodziców do dziecka. Aby wręcz niwelować symptomy choroby, rodzice muszą pamiętać, żeby wprowadzić w życie dziecka spokój i porządek, a nie chaos. Muszą ograniczać bodźce dawane dziecku, ponieważ bardzo łatwo się rozprasza i nagromadzenie oddziaływanych na nie czynników, może łatwo wyprowadzić je z równowagi. Nie należy krytykować działań dziecka, a udzielać mu konkretnych, sprecyzowanych rad i poleceń. Mówić do niego jasno i wyraźnie, nie używać ogólników, a wprost przekazywać wiadomość. Nie mówić „znów masz bałagan w pokoju” tylko „pościel łóżko”. Rodzice również powinni postarać się o planowanie dnia dziecka i ustalanie tego z nim, ponieważ to co nagłe i niespodziewane, bardzo łatwo może wyprowadzić dziecko nadpobudliwe z równowagi. Niezwykle istotnym jest, aby rodzice unikali agresji, zarówno słownej jak i fizycznej, które tylko dodatkowo obudzą dziecko, co więcej mogą nawet doprowadzić do zachowań nerwicowych takich jak: natręctwa, lęki, nocne moczenie, a nawet do niewłaściwego rozwoju osobowości. 

Zalecane postępowanie w przypadku ADHD

W poniższych podpunktach zawarte jest kilka wskazówek dla rodziców dzieci mających ADHD, które pozwolą na ułatwienie organizacji dnia i pracy z pociechą. 

1. Przedstawienie zasad, zanim rozpocznie się wykonywanie zadania. 
2. Zlikwidowanie urządzeń rozpraszających, przed rozpoczęciem pracy. 
3. Układanie planu dnia wraz z dzieckiem, tak aby nauczyć je odpowiedzialności. 
4. Docenianie dziecka, dostrzeganie jego pracy, pozytywów, starań, chwalenie go, dbanie o to, aby było częściej chwalone niż krytykowane. 
5. Ustalenie pory na wspólną naukę i przedstawienie przywilejów jakie otrzyma po ukończonej pracy. 
6. Okazywanie dziecku akceptacji i niewtrącanie się do jego twórczości. 
7. Nie zwracanie uwagi na zachowania dziecka, która nie muszą być pozytywne, ale nikomu nie przeszkadzają. 
8. Upewnianie się, iż dziecko wie o czym do niego mówisz, prośba o powtórzenie. 
9. Stosowanie przypominajek- zarówno słownych jak i graficznych. 
10. Mówienie krótko. 

Nie warto zwlekać nawet z najmniejszym podejrzeniem objawów choroby u siebie czy najbliższych.

Najważniejsze to zrobić pierwszy krok i zdecydować się na tzw. „pierwszy” kontakt z lekarzem przez Internet

Źródła:

• Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M. (1999), Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Wyd. Bifolium, Lublin
• Mihilewicz S.(2003), Nadpobudliwość psychoruchowa,[w:] Dziecko z trudnościami rozwoju, pod red. Mihilewicz S., Wyd. Impuls, Warszawa.
• Chrzanowska B., Święcicka J.(2006), Oswoić ADHD, Wyd. Difin, Warszawa.
• Medycyna praktyczna : Zespół nadpobudliwości