Zaburzenia osobowości – borderline (BPD)

Borderline jest określany też jako osobowość z pogranicza. W połowie XX wieku, Robert Knight wprowadził termin borderline jako określenie osób, u których zaburzenia psychiczne znajdowały się pomiędzy zaburzeniami schizofrenicznymi a zaburzeniami neurotycznymi.

Czym jest borderline?

Negatywne nastawienie do świata, nadmierna chęć kierowania innymi czy wycofanie są najczęstszymi objawami zaburzenia osobowości. Takie osoby nie są zbytnio elastyczne i nie potrafią dostosować się do grup, co tworzy problemy natury społecznej i zawodowej. Zaburzenia te można określić jako trwałe wzorce niefunkcjonalnego postępowania.

Charakterystyczną cechą zaburzenia typu borderline są wahania emocjonalne. Taka osoba łatwo wpada w gniew i bywa impulsywna. Dodatkowo, często odczuwa pustkę i ma skłonności do autoagresji. Osoba chora zwykle przywiązuje ogromną wagę do związków z innymi.

Jaki lekarz do BPD?

Psycholog lub psychiatra są najczęściej odpowiedzialni za diagnozę schorzeń tego typu. Stawiana jest ona na podstawie wywiadu, obserwacji pacjenta oraz po przeprowadzeniu właściwych testów.

Częstotliwość zaburzenia osobowości typu borderline

Szacuje się, że BPD występuje u około 1-2 proc. populacji na całym świecie. Panuje ogólne poróżnienie wśród badaczy w kwestii występowania tego zaburzenia. Niektóre publikacje mówią, że płeć nie ma żadnego znaczenia w kwestii rozpoznawalności BPD. Inne artykuły natomiast podają, że częściej rozpoznaje się to zaburzenie u kobiet niż u mężczyzn. Wartym uwagi jest jednak fakt, że u młodych dorosłych często są rozpoznawane cechy borderline’u.

Objawy borderline

Charakteryzuje się ono przede wszystkim brakiem stabilności nastroju. Osoby chore silnie okazują gniew i są impulsywne. Pacjenci często mają problem z ustaleniem tożsamości, właściwą oceną rzeczywistości i stabilnym obrazem siebie. Są znudzeni, odczuwają pustkę. Dodatkowo, w zaburzeniu osobowości typu borderline występuje silne skupienie na bliskich relacjach bądź związkach. Dla chorych na BPD częste jest ogromne pragnienie wyłącznej oraz bardzo bliskiej relacji z drugą osobą. Towarzyszy temu jednoczesny lęk przed porzuceniem jak i zarówno przed “pochłonięciem” przez tę drugą osobę.

Kiedy osoba chora dostrzega zmiany w tej sferze, może mieć skłonności do zachowań autodestrukcyjnych, jak i do działań bardzo emocjonalnych, np.: próby samobójcze lub okaleczanie się. Dodatkowo mogą wystąpić natręctwa, depresja, lęk lub nastawienia paranoidalne.

Objawy chorób somatycznych należą do innych często obserwowanych objawów, na przykład objawy neurologiczne, w których przypadku nie da się stwierdzić organicznego podłoża, lub bóle różnych części ciała.

Warto wspomnieć, że zmiany w zachowaniu pacjentów zwykle zachodzą w przeciągu dnia. Charakterystyczne dla BPD są skrajne i jednoczesne nastawienia do innych osób – od idealizacji i uwielbienia do dewaluacji i nienawiści.

Jak postępować z osobowością borderline?

Najważniejsze w postępowaniu z osobą chorą jest zdanie sobie sprawy ze specyfiki tego zaburzenia. Nie należy czuć się odpowiedzialnym za zachowania chorego. Postawienie jasnych granic w relacji z taką osobą jest konieczne. W przeciwnym wypadku relacja tego typu może wpływać negatywnie na osobę zdrową. Skutkiem braku postawionych granic może być izolacja, wycofanie lub spadek poczucia własnej wartości. Należy starać się nie współuzależnić i nie przejmować sposobu myślenia osoby chorej.

Właściwa komunikacja należy do kluczowych aspektów postępowania z taką osobą. Powinno się uważnie słuchać rozmówcy i unikać konfliktów. Należy być konsekwentnym i szczerym, odbijać uczucia, a nie wchłaniać na przykład wściekłość jak gąbka. Dodatkowo, starajmy się rozładowywać negatywne emocje chorego poprzez wykonywanie czynności które ta osoba lubi.

Przyczyny BPD

Przyczyny tego zaburzenia osobowości są nie do końca wyjaśnione. Można przypuszczać, że wykorzystywanie fizyczne, emocjonalne i/lub seksualne w dzieciństwie jest jednym z czynników etiologicznych, na podstawie prowadzonych wywiadów z pacjentami. Trauma tego typu powoduje stłumienie oraz chwiejności emocjonalne. U chorych kreuje się nadmierna czujność wobec otoczenia, które jest postrzegane jako prześladowcze i wrogie.

Niewłaściwa komunikacja z dzieckiem, nadmierny krytycyzm wobec niego lub nieokazywanie mu uczuć to kolejne czynniki mogące spowodować rozwój BPD u człowieka. Zaniedbanie ze strony opiekunów zalicza się również do przyczyn tego zaburzenia. Osoby z osobowością borderline postrzegają często matkę jako niezaangażowaną, konfliktową lub zdystansowaną.

Dla osób z BPD charakterystyczne są stałe wzorce zachowań i doświadczenia emocji polegające na niestabilności relacji międzyludzkich. Odznacza je zmienność w zakresie reakcji emocjonalnych i postrzegania samego siebie oraz impulsywność, która rozpoczyna się u młodych dorosłych i występuje w różnych warunkach. Wyróżnia się co najmniej 5 z poniższych czynników:

• Poczucie pustki
• Nawracające samookaleczenia lub groźby samobójcze
• Impulsywność ujawniająca się w obszarach potencjalnego zagrożenia, na przykład lekkomyślna jazda, seks lub wydatki
• Trudności w panowaniu nad uczuciem gniewu
  Wyobrażenia paranoidalne lub bardzo nasilone objawy dysocjacyjne
• Burzliwe i niestabilne związki międzyludzkie
• Zaburzenie poczucia własnej tożsamości

Leczenie borderline oraz powikłania

Leczenie tego typu zaburzenia odbywa się zazwyczaj kilkuturowo. Stosowane są oddziaływania psychologiczne oraz farmakoterapia. Stosowane leki to m.in. środki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne oraz lit, który skutecznie obniża poziom gniewu i drażliwości.

Terapia grupowa oraz indywidualna są bardzo skuteczne w zakresie oddziaływań psychologicznych. Pierwsza z nich pozwala pacjentowi na rozwinięcie w sobie uczucia przywiązania, natomiast druga uczy chorego jak radzić sobie ze stresem i kontrolować emocje.

Powikłania BPD to przede wszystkim problemy w życiu prywatnym i zawodowym, oraz trudności w utrzymaniu prawidłowych relacji z partnerem.

Rokowania borderline

W przypadku zaburzenia osobowości typu borderline, zaleca się długoterminową terapię. Zmiany zazwyczaj następują, jednak poprawa stanu psychicznego pojawia się znacznie później. Wiele zależy od indywidualnej historii choroby pacjenta oraz jego motywacji. Zaufanie do swojego terapeuty i cierpliwość to kolejne ważne aspekty pomyślnego przebiegania terapii.

Źródła
Seligman M.E.P. i in., Psychopatologia, Zysk i S-ka, Poznań 2003.
Kryteria diagnostyczne DSM 5, American Psychiatric Association, 2013.
Grzywa A. (red.), Psychiatria, Czelej, Lublin 2011.
http://www.medrodzinna.pl/wp-content/uploads/2017/12/mr_2017_215-221.pdf