Zwyrodnienie stawu kolanowego (często nazywane chorobą zwyrodnieniową lub osteoartrozą) dotyczy ubytku chrząstki, zmian w obrębie kości oraz stanów zapalnych błony maziowej. Wpływa na ograniczenie ruchomości i wywołuje ból mogący utrudniać codzienną aktywność. Szybkie wykrycie zmian zwyrodnieniowych pozwala na wczesne wprowadzenie leczenia zachowawczego i spowolnienie rozwoju choroby.
Wielu pacjentów boryka się z bólami kolana i opuchlizną, a przyczyną może być zarówno typowe zużycie chrząstki, jak i choroby reumatyczne lub skutki urazów mechanicznych. Badania obrazowe stały się nieodzownym elementem diagnozowania. Tradycyjnie sięga się po RTG w celu oceny przestrzeni stawowej i ewentualnych wyrośli kostnych. Rezonans magnetyczny (MRI) służy uwidocznieniu drobnych uszkodzeń łąkotek i powierzchni chrzęstnych. Coraz częściej wykorzystuje się także USG kolana, które pozwala na szybkie i nieinwazyjne zobrazowanie tkanek miękkich. W publikacjach medycznych można spotkać się z poglądem, że USG i MRI umożliwiają wykrycie tzw. wczesnych zmian zwyrodnieniowych. Obejmują one niewielkie ubytki chrząstki, obrzęk szpiku kostnego (tzw. bone marrow lesions) oraz drobne zapalenie błony maziowej. W badaniach opublikowanych w ostatnich latach podkreśla się, że wykrycie tych zmian pomaga w identyfikacji pacjentów, u których postęp choroby jest wysoce prawdopodobny.
USG stawu kolanowego opiera się na falach ultradźwiękowych o częstotliwości 2–50 MHz, które odbijają się od tkanek miękkich, tworząc na monitorze dwuwymiarowy obraz. Badanie wykazuje wysoką skuteczność w ukazywaniu obrzęków, płynu wysiękowego, zmian zapalnych błony maziowej, uszkodzeń więzadeł lub łąkotek przykapsułkowych oraz torbieli (np. torbieli Bakera). Czas trwania procedury zwykle nie przekracza kilkunastu minut, a dzięki całkowitemu bezpieczeństwu można ją przeprowadzać u kobiet w ciąży czy dzieci. Według analiz przedstawionych w jednej z prac, w której porównywano USG z wynikami artroskopowymi, dodatni wynik w USG (np. wykrycie zmian w chrząstce) często pokrywa się z faktycznymi uszkodzeniami potwierdzonymi artroskopią. Czułość diagnostyczna wahała się tam między 52% a 83%, zależnie od miejsca oceny. Podkreślono jednak, że ujemny wynik USG nie wyklucza drobnych zmian, zwłaszcza tych występujących głęboko w chrząstce lub w obszarach trudno dostępnych.
Podstawową zaletą ultrasonografii jest możliwość dynamicznej oceny stawu i prowadzenia tzw. sonopalpacji – lekarz przesuwa głowicę oraz jednocześnie uciska okolicę kolana, sprawdzając, gdzie pojawia się ból i jaki ma to obraz w czasie rzeczywistym. W odróżnieniu od RTG, USG nie wykorzystuje promieniowania jonizującego i pozwala na częste powtarzanie badania w krótkich odstępach czasu. Ograniczenie wynika z faktu, że ultradźwięki nie penetrują kości. Dlatego uszkodzenia głębokich warstw chrząstki lub drobne zmiany w szpiku kostnym mogą pozostać niewidoczne. Z tego powodu USG sprawdza się najlepiej w wykrywaniu zmian w obrębie tkanek okołostawowych, płynu w stawie czy stanów zapalnych. U osób z podejrzeniem zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych, np. rozległych ubytków chrząstki, konieczna bywa diagnostyka z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego.
Jeżeli pacjent zgłasza nawracające bóle i zauważalny obrzęk, a USG nie wykazuje istotnych nieprawidłowości, może zaistnieć potrzeba sięgnięcia po badanie MRI. Jest ono bardziej czułe w ocenie wczesnego uszkodzenia chrząstki oraz stanów patologicznych kości podchrzęstnej. Również standardowe RTG okazuje się przydatne do wychwycenia zmian osteofitycznych oraz oceny wysokości szpary stawowej, co świadczy o stopniu ścierania się chrząstki. Nie ma jednej uniwersalnej ścieżki postępowania. Przy mniej nasilonych objawach wystarczy nieraz sama ultrasonografia, zwłaszcza jeśli lekarz podejrzewa stan zapalny błony maziowej, niewielki wysięk czy przeciążeniowe naderwanie więzadeł. Gdy jednak występują nasilone objawy wskazujące na degenerację samej chrząstki, ortopeda może zalecić rozszerzenie diagnostyki o MRI.
W trakcie USG pacjent leży na plecach z lekkim zgięciem kolana (zwykle ok. 30°). Czasami lekarz prosi o zmianę ułożenia na brzuch, aby obejrzeć tył stawu, gdzie może gromadzić się płyn (torbiel Bakera). Specjalny żel nakłada się na skórę w celu poprawienia kontaktu głowicy ze skórą. Lekarz ocenia wymiary jamy stawowej, strukturę więzadeł i łąkotek, a także grubość chrząstki w dostępnych rejonach (np. powierzchnie kłykci kości udowej). W wielu protokołach ultrasonograficznych zaleca się przyjrzenie się kolanu w różnych pozycjach: na przykład w pełnym wyproście, przy lekkim ugięciu i stojąco w wybranych przypadkach. Ocena w pozycji stojącej pozwala zauważyć ewentualną ekscentryczną protruzję łąkotki (meniscal extrusion), która czasem towarzyszy zmianom zwyrodnieniowym. Ultrasonografia jest ponadto użyteczna do oceny grubości hyaline cartilage w miejscu przyczepu ścięgna czworogłowego, nadkłykcia przyśrodkowego oraz bocznego. Zdarza się, że widoczne są nieregularności powierzchni kostnej, a nawet ostrogi kostne (osteofity). Te cechy wzmacniają podejrzenie zmian degeneracyjnych.
Obraz ultrasonograficzny dostarcza cennych informacji o elementach miękkich i częściowo o chrząstce. Jednak w zaawansowanej osteoartrozie lekarze często sięgają po klasyczne RTG w celu oceny stopnia zwężenia szpary stawowej i potencjalnych wyrośli kostnych. Rezonans magnetyczny staje się niezbędny, jeśli istnieje ryzyko rozległych uszkodzeń chrząstki, podejrzenie poważnych zmian w szpiku albo gdy pojawia się konieczność dokładnej kwalifikacji do zabiegu. W placówkach diagnostycznych, takich jak centrum diagnostyki Rex Medica, USG i rezonans magnetyczny wykonuje się często równolegle, zależnie od sytuacji pacjenta. W jednym badaniu wstępnym specjalista może wykryć płyn w stawie i zapalenie błony maziowej (przydatne w planowaniu leczenia zachowawczego). Jeśli jednak objawy wskazują na istotne uszkodzenia chrząstki lub łąkotek, równolegle kieruje się pacjenta na szczegółowe badanie MRI. Wielu autorów prac naukowych postuluje, by ultrasonografię traktować jako badanie przesiewowe w kierunku wczesnych zmian zwyrodnieniowych. Ujemny wynik USG nie zawsze wyklucza drobne uszkodzenia wewnątrz stawu. Pozytywny natomiast często jest silnym sygnałem wskazującym, że artroskopia lub dokładna ocena rezonansem magnetycznym wykaże faktyczne uszkodzenia chrząstki. Zwyrodnienie stawu kolanowego ma więc charakter złożony. Nie istnieje prosta odpowiedź na pytanie, czy USG wystarczy do postawienia pełnej diagnozy. To badanie w wielu sytuacjach okazuje się kluczowe dla szybkiej oceny stanu tkanek miękkich i wykrycia stanów zapalnych. Jednak w zaawansowanych przypadkach lub przy wątpliwościach co do głębszych struktur konieczne bywa wykonanie RTG lub rezonansu magnetycznego. Szczególnie u pacjentów z podejrzeniem wczesnej osteoartrozy USG potrafi wykryć przerost błony maziowej czy minimalny płyn wysiękowy, co przyspiesza wdrożenie rehabilitacji i leczenia zachowawczego. Nie oznacza to, że zawsze uniknie się dalszej diagnostyki. Jeśli dolegliwości są silne, a wyniki ultrasonografii nie tłumaczą w pełni przyczyny, pacjent może zostać skierowany na dalsze badania, by określić zakres i zaawansowanie zmian zwyrodnieniowych.
Prosty formularz! Wybierz godzinę konsultacji i oczekuj na kontakt z lekarzem online
