Ból ucha – przyczyny i leczenie

Ból ucha (otalgia) jest powszechny u dzieci i dorosłych, przyczyn może być wiele. Kiedy przyczyna bólu ucha pochodzi z uszu (ucha zewnętrznego i środkowego), nazywa się to pierwotnym bólem ucha. Jeśli jednak zmiana znajduje się poza uchem, nazywa się to wtórnym lub rzutowanym bólem ucha.

Ból ucha  – przyczyny

Ucho dzielimy na trzy części: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Ucho zewnętrzne to małżowina uszna, a także przewód słuchowy zewnętrzny. Jest odseparowane od ucha środkowego cienką błoną bębenkową. Ucho środkowe złączone jest z gardłem cienkim przewodem, czyli trąbką słuchową, która umożliwia utrzymanie odpowiedniego ciśnienia w uchu. Niestety jest to również “brama”, przez którą drobnoustroje mogą dostać się do niego z łatwością. Ucho wewnętrzne jest najbardziej złożonym elementem narządu słuchu.

Ból ucha (otalgia) może mieć wiele przyczyn.

Ucho jest unerwione przez włókna nerwu trójdzielnego, nerwu twarzowego, nerwu językowo-gardłowego i nerwu błędnego, a także włókna szyjnych nerwów rdzeniowych, znajdujących się w obrębie głowy, klatki piersiowej i szyi. 

Struktura ucha wewnętrznego (tj. ślimak czy kanały półkoliste) jest unerwiona przez bezbolesne włókna nerwu. Dlatego też w przypadku zapalenia ucha wewnętrznego nie będzie towarzyszył nam ból, lecz np. ciśnienie w małżowinie usznej czy uczucie pełności w uchu.

Najczęstsze przyczyny bólu ucha zewnętrznego

– rozlane zapalenie ucha zewnętrznego – bakteryjne lub grzybicze;

– ciało obce lub zaleganie woskowiny;

– rak zewnętrznego przewodu słuchowego;

– zapalenie ochrzęstnej;

– półpasiec uszny (zespół Ramsaya Hunta);

– wyprysk (alergiczny, kontaktowy);

– uraz mechaniczny, termiczny (odmrożenie, oparzenie);

– ziarniniak kwasochłonny, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera).

Najczęstsze przyczyny bólu ucha środkowego

– ostre zapalenie ucha środkowego;

– zaburzenia czynności trąbki słuchowej; 

– nowotwór zlokalizowany w jamie bębenkowej albo uciskający lub naciekający trąbkę słuchową;

– uraz – bezpośredni mechaniczny uraz błony bębenkowej lub głowy, ciśnieniowy (np. podczas lotu samolotem lub głośnego huku), akustyczny (np. koncert rockowy);

– zapalenie wyrostka sutkowatego;

Najczęstsze przyczyny „rzutowanego” bólu ucha

Przyczyny bólu ucha, spowodowanego zmianami zlokalizowanymi poza samym uchem:

• choroby zębów (jest to najczęstsza przyczyna rzutowanego bólu ucha);
• zapalenie lub zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa szyjnego;
• nerwoból – nerwu trójdzielnego, nerwów szyjnych;
• zapalenie struktur sąsiadujących z uchem – zatok przynosowych, ślinianek przyusznych, gardła oraz nosa;
• zapalenie struktur odległych – gardła i migdałków, węzłów chłonnych szyi, tarczycy itd.;
• zapalenie lub uraz stawu skroniowo-żuchwowego;
• choroby przełyku – choroba refluksowa, przepuklina rozworu przełykowego czy ciało obce;
• zapalenie lub zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa szyjnego;
• inne – nowotwory, obrażenia głowy i szyi, zapalenie nerwu twarzowego (porażenie typu Bella).

Ból ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego najczęściej występuje u dzieci i najczęściej rozwija się w wyniku innej infekcji górnych dróg oddechowych tj. zapalenia błony śluzowej nosa, zatok czy migdałków. Infekcje te rozprzestrzeniają się poprzez trąbkę słuchową. Główne objawy w pierwszej jak i ostrej fazie zapalenia ucha to przede wszystkim silny ból ucha, różnego stopnia upośledzenie słuchu, jak i objawy ogólne takie jak np. gorączka, złe samopoczucie.

Objawom tym towarzyszy gromadzenie się płynu wewnątrz ucha. Jeśli błona bębenkowa jest naturalnie uszkodzona, płyn wypłynie z ucha. Usunięcie wydzieliny przynosi nam bardzo dużą ulgę, lecz zdarza się jednak, że powoduje także trwały ubytek błony bębenkowej. Ubytek taki wymaga od pacjentów szczególnej uwagi tzn. należy unikać moczenia ucha oraz nie wolno pływać bez czepka.

Zapalenie i ból ucha zewnętrznego objawy

1. Jeśli zapalenie ucha zewnętrznego jest spowodowane infekcją bakteryjną, charakterystyczne objawy to ropna wydzielina, silny ból i osłabienie słuchu.
2. Jeśli jest to półpasiec, wokół małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego pojawią się pęcherzowe zmiany skórne. Zanim pojawią się charakterystyczne pęcherze, u pacjentów wystąpią silne bóle ucha, u większości z nich pojawią się również objawy porażenia nerwu twarzowego lub niedowładu.
3. W przypadku infekcji grzybiczej może wystąpić swędzenie, a uszy mogą mieć gęstą, lepką wydzielinę o nieprzyjemnym zapachu. Drapiąc się uszkadzamy naskórek, co sprzyja nadmiernej infekcji bakteryjnej.
4. Pacjenci z ograniczonym stanem zapalnym przewodu słuchowego zewnętrznego zwykle odczuwają ból ucha po tzw. wrzeniu, który szybko narasta w czasie. Ponadto w chrząstce przewodu słuchowego zewnętrznego występują guzowate obrzęki, którym towarzyszy bolesny obrzęk.
5. Zapalenie ucha zewnętrznego o podłożu egzemy, może pojawiać się w przebiegu różnych chorób dermatologicznych (np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca czy liszaj rumieniowaty). Towarzyszy mu najczęściej uporczywy świąd, a także bolesność skóry przewodu słuchowego.

Ból ucha – leczenie

Leczenie bólu ucha zależy od przyczyny infekcji. Zapalenie ucha środkowego ma tendencję do samoistnego ustępowania i nie towarzyszy ropnym wydzielinom, dlatego początkowo można zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak paracetamol, ibuprofen lub pirolidon. Ponadto wskazane jest stosowanie leków w celu przekrwienia błony śluzowej nosa i części nosowo-gardłowej (aby udrożnić gardło trąbki słuchowej). Konieczne może być zastosowanie antybiotyków (miejscowe krople do oczu oraz wlew doustny lub dożylny).

Jeśli dzieci mają powtarzające się infekcje ucha, zaleca się usunięcie przerośniętych migdałków lub nakłucie błony bębenkowej w celu odprowadzenia pozostałej wydzieliny.

W przypadku półpaśca należy stosować leki przeciwwirusowe. Jeśli infekcja ma charakter grzybiczy, mogą być wymagane kremy przeciwgrzybicze.

Jak zapobiegać?

– przede wszystkim powinniśmy się przed przeziębieniem, zwłaszcza dotyczy to dzieci w pierwszym roku życia, ponieważ jest to jedna z głównych przyczyn infekcji ucha;

– infekcje ucha zwykle występują po złapaniu grypy, dlatego należy skonsultować się z lekarzem w sprawie możliwości szczepienia przeciw grypie sezonowej;

– jeśli jesteś alergikiem zostań pod stałą opieką alergologa, infekcje ucha mogą się rozwijać poprzez zapalenia spowodowane przez alergie;

– po kąpieli dokładnie osusz uszy, ponieważ wilgoć w uszach może sprzyjać rozwojowi infekcji;

– jeśli Twoje dziecko oddycha przez nos lub chrapie, skontaktuj się z jego laryngologiem (może być konieczne usunięcie przerośniętych migdałków).

Wszystkie niepokojące objawy zapalenia ucha powinny być skonsultowane z lekarzem – nie czekaj i umów e-Wizytę!