Migrena – objawy, przyczyny i leczenie. Jak radzić sobie z napadami bólu głowy?

Migrena to nie tylko ból głowy, lecz złożone zaburzenie neurologiczne, które potrafi na wiele godzin wyłączyć z codziennego życia. U niektórych osób poprzedza ją aura z zaburzeniami widzenia, u innych pierwszym sygnałem jest narastająca nadwrażliwość na światło i dźwięk. Choć choroba nie zagraża życiu, wpływa na pracę, naukę i relacje, a źle leczona sprzyja nawrotom. Poniżej wyjaśniamy, jak rozpoznać napad, co realnie pomaga w trakcie ataku, kiedy zgłosić się do lekarza oraz jak zapobiegać kolejnym epizodom, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych terapii.

Jakie są objawy migreny i czym jest aura migrenowa?

Typowy napad to umiarkowany lub silny, pulsujący ból jednostronny, który nasila się przy wysiłku, często towarzyszą mu nudności, wymioty, światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięk. Ból narasta w ciągu kilkunastu minut, u szczytu osiąga największe natężenie w około dwie godziny, bez leczenia może trwać od 4 do 72 godzin. U części chorych pojawia się aura, czyli w pełni odwracalne objawy neurologiczne poprzedzające ból lub występujące równolegle. Najczęstsze to migoczące plamki, zygzaki, ubytki w polu widzenia, drętwienie połowy twarzy lub kończyny, trudności w artykulacji, zawroty głowy. Aura zwykle kończy się w ciągu 60 minut.

Napad migreny bywa poprzedzony fazą prodromalną z sennością, ziewaniem, wzmożonym apetytem na słodycze, rozdrażnieniem lub spadkiem koncentracji. Po bólu część osób odczuwa fazę poodbólową, opisywaną jako „kac migrenowy”, czyli zmęczenie, nadwrażliwość i trudności poznawcze.

Dlaczego dochodzi do ataku, jakie czynniki wyzwalają migrenę?

Migrena ma podłoże genetyczne i neurobiologiczne. W uproszczeniu chodzi o nadreaktywność mózgu, nieprawidłową modulację bólu w obrębie pnia mózgu oraz aktywację układu trójdzielno naczyniowego z uwalnianiem neuropeptydów, w tym CGRP, co prowadzi do jałowego zapalenia opon i rozszerzenia naczyń. Napad często uruchamia kombinacja bodźców środowiskowych i wewnętrznych. Do najczęściej zgłaszanych wyzwalaczy należą:

• nieregularny sen, zbyt krótki lub zbyt długi wypoczynek,
• głód, odwodnienie, alkohol, nadmiar lub nagłe odstawienie kofeiny,
• stres i „odpuszczenie stresu” w pierwszy wolny dzień,
• zmiany hormonalne, zwłaszcza okołomiesiączkowe,
• migające światła, długie patrzenie w ekran, intensywne zapachy,
• pogoda, spadek ciśnienia atmosferycznego,
• niektóre pokarmy u wrażliwych osób, na przykład czerwone wino, sery dojrzewające, glutaminian sodu.

Przydatne bywa prowadzenie dzienniczka migreny, w którym notuje się datę, czas trwania, możliwe wyzwalacze, zastosowane leki i ich skuteczność. Taki zapis ułatwia dobór terapii i ocenę potrzeby profilaktyki.

Jak diagnozuje się migrenę i kiedy pilnie zgłosić się do lekarza?

Rozpoznanie ustala się przede wszystkim na podstawie wywiadu i obrazu napadów, w oparciu o kryteria ICHD. Badania obrazowe nie są rutynowo potrzebne, zlecane bywają w przypadku nietypowych objawów lub nagłej zmiany charakteru bólów. EEG nie potwierdza migreny, bywa pomocne jedynie w różnicowaniu innych zaburzeń napadowych. Zawsze warto skonsultować nawracające bóle z lekarzem rodzinnym lub neurologiem.

Natychmiastowej oceny wymagają tzw. czerwone flagi: najgorszy ból życia, ból gwałtowny o charakterze pioruna, gorączka i sztywność karku, nowy ból po urazie, nowy ból u osoby po 50 roku życia, narastająca częstotliwość i zmiana charakteru napadów, deficyt neurologiczny, który nie ustępuje po aurze, ból z towarzyszącymi zaburzeniami świadomości, ból u kobiety w ciąży z innymi niepokojącymi objawami. W takich sytuacjach należy pilnie szukać pomocy.

Jak przerwać napad migreny w domu, co rzeczywiście działa?

Skuteczność leczenia doraźnego zależy od szybkości interwencji. Lek należy przyjąć jak najwcześniej, gdy ból jest jeszcze łagodny, najlepiej po krótkim posiłku i popić wodą. Sprawdzone strategie to:

• leki przeciwbólowe, na przykład kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, naproksen, diklofenak, metamizol, przyjęte w odpowiedniej dawce,
• tryptany w tabletkach, sprayu donosowym lub zastrzyku, które działają swoiście na napad migreny,
• leki przeciwwymiotne, na przykład metoklopramid lub tietylperazyna, które łagodzą nudności i poprawiają wchłanianie przeciwbólowych,
• odpoczynek w ciemnym, cichym pomieszczeniu, nawodnienie, krótka drzemka.

Jeśli dany lek nie zadziała, w kolejnym napadzie można zastosować lek z innej grupy, na przykład zamiast NLPZ użyć tryptanu. Należy unikać łączenia wielu preparatów z tą samą substancją czynną. Częste przyjmowanie doraźnych leków grozi bólem głowy z nadużywania leków, dlatego rekomenduje się maksymalnie 10 dni w miesiącu dla tryptanów i leków złożonych oraz 15 dni dla prostych NLPZ.

Na czym polega profilaktyka migreny, kiedy włączyć leczenie zapobiegające?

Profilaktykę rozważa się, gdy napady są częste, długie, ciężkie, gdy leczenie doraźne bywa nieskuteczne lub istnieje ryzyko nadużywania leków. Celem jest zmniejszenie częstości, nasilenia i czasu trwania bólów, a także poprawa odpowiedzi na leczenie doraźne. Stosuje się:

• leki doustne, dobierane indywidualnie, na przykład wybrane beta blokery, leki przeciwpadaczkowe, leki przeciwdepresyjne, podawane codziennie przez kilka miesięcy,
• toksynę botulinową typu A w przewlekłej migrenie, czyli bólu co najmniej 15 dni w miesiącu, podawaną co 12 tygodni w ściśle określone punkty mięśni głowy i karku,
• terapie ukierunkowane na CGRP, czyli przeciwciała monoklonalne lub małe cząsteczki blokujące szlak CGRP, stosowane w profilaktyce u osób z częstymi, niewyrównanymi napadami.

Na efekt profilaktyki czeka się zwykle 8 do 12 tygodni, dlatego plan ocenia się po kilku miesiącach. Równolegle znaczenie mają metody niefarmakologiczne: regularny sen, stałe pory posiłków, nawodnienie, aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności, unikanie znanych wyzwalaczy, techniki relaksacyjne, psychoterapia ukierunkowana na radzenie sobie ze stresem. U wybranych osób rozważa się suplementację magnezu, ryboflawiny, koenzymu Q10, jeśli nie ma przeciwwskazań.

Migrena w szczególnych sytuacjach, na co zwrócić uwagę?

Ciąża często przynosi poprawę, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze, zdarzają się jednak zaostrzenia okołomiesiączkowe lub po porodzie. W tym okresie dobór leków wymaga ostrożności, podstawą bywa higiena snu, nawodnienie, chłodne okłady, a farmakoterapia powinna być uzgodniona z lekarzem. U dzieci i nastolatków migrena jest częsta, ma jednak krótsze napady i częstsze objawy ze strony przewodu pokarmowego. Rozpoznanie i leczenie również opiera się na wywiadzie oraz modyfikacji stylu życia, a dobór leków doraźnych i profilaktycznych wymaga doświadczenia pediatry lub neurologa dziecięcego.

Podstawą jest szczegółowy wywiad o częstości, czasie trwania, intensywności i towarzyszących objawach, o historii rodzinnej, wyzwalaczach, dotychczas stosowanych lekach i ich skuteczności. Na tej podstawie lekarz proponuje strategię doraźną oraz decyduje, czy potrzebna jest profilaktyka. W przypadku nagłej zmiany charakteru bólów, utrzymujących się ogniskowych objawów neurologicznych, bólów po 50 roku życia lub po urazie, zleca się poszerzoną diagnostykę. Większość chorych świetnie radzi sobie w modelu opieki, który łączy edukację, farmakoterapię, modyfikację stylu życia i monitorowanie efektów w dzienniczku migreny.

Praktyczne wskazówki na czas napadu i między napadami

• Zawsze miej przy sobie „plan napadu”, czyli nazwę leku doraźnego, właściwą dawkę i lek przeciwwymiotny, przyjmij je wcześnie.
• Nawadniaj się, jedz regularnie małe posiłki, unikaj długich przerw w jedzeniu.
• Dbaj o sen, kładź się i wstawaj o stałych porach, również w weekendy.
• Stopniowo zwiększaj aktywność, najlepszy jest regularny wysiłek o umiarkowanej intensywności, na przykład szybki marsz, pływanie, rower.
• Ogranicz bodźce ekranowe, stosuj przerwy podczas pracy przy komputerze, filtruj światło niebieskie, zadbaj o ergonomię stanowiska.
• Rozważ techniki relaksacyjne, trening oddechowy, mindfulness, krótkie drzemki w cichym, zaciemnionym pokoju.
• Kontroluj użycie doraźnych leków, aby nie przekraczać zaleceń i nie prowokować bólów z nadużywania leków.

Czy migrenę można wyleczyć? Choroba ma charakter przewlekły, jednak u wielu osób udaje się osiągnąć długie okresy remisji, a u części pacjentek wyraźną poprawę przynosi ciąża lub okres pomenopauzalny. Najważniejsze jest dopasowanie terapii do profilu napadów, regularna ocena efektów i gotowość do modyfikacji planu leczenia, gdy migrena zmienia obraz.

Jeśli Twoje bóle odpowiadają opisowi migreny, jeśli napady są częste lub dotychczasowe leczenie zawodzi, warto skonsultować plan postępowania z lekarzem. Z myślą o wygodzie pacjentów część spraw medycznych można omówić zdalnie. W ramach teleporady lekarz może doradzić strategię doraźną i profilaktyczną, a w razie potrzeby wystawić recepta online na omówione leki. Gdy napad jest wyjątkowo nasilony i uniemożliwia pracę, pomocne bywa krótkie zwolnienie, które także można uzyskać zdalnie, na przykład L4 online. Dzięki połączeniu edukacji, farmakoterapii i zmian stylu życia większość pacjentów odzyskuje kontrolę nad chorobą i znacząco poprawia jakość codziennego funkcjonowania.