Ból ucha – przyczyny i leczenie

Ból ucha, czyli otalgia, to dolegliwość, z którą przynajmniej raz w życiu zmaga się większość osób. Może być ostry, pulsujący lub tępy, pojawiać się nagle lub narastać z czasem. Choć często wiąże się z infekcjami, jego źródło nie zawsze tkwi bezpośrednio w uchu. Zdarza się, że to objaw problemów w obrębie gardła, zatok, stawu skroniowo-żuchwowego czy nawet zębów. Warto więc wiedzieć, jak odróżnić przyczyny bólu ucha i kiedy niezbędna jest konsultacja lekarska.

Dlaczego ucho boli? Budowa i mechanizmy bólu

Ucho to delikatny narząd, którego struktura składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Ucho zewnętrzne obejmuje małżowinę uszną i przewód słuchowy, oddzielony od ucha środkowego błoną bębenkową. To właśnie ona reaguje na fale dźwiękowe, ale też na zmiany ciśnienia i stany zapalne. Ucho środkowe łączy się z gardłem poprzez trąbkę słuchową, która odpowiada za wyrównywanie ciśnienia – a jednocześnie stanowi drogę, przez którą drobnoustroje mogą przedostać się z nosa lub gardła do ucha. Ucho wewnętrzne to z kolei najbardziej złożony element układu słuchu, odpowiedzialny także za równowagę.

Co istotne, ucho jest silnie unerwione przez nerwy czaszkowe: trójdzielny, twarzowy, językowo-gardłowy, błędny oraz szyjne nerwy rdzeniowe. To tłumaczy, dlaczego ból ucha bywa tak intensywny i często promieniuje do głowy, szczęki, gardła czy karku. Warto też wiedzieć, że struktury ucha wewnętrznego nie są unerwione włóknami bólowymi – dlatego np. zapalenie ucha wewnętrznego nie powoduje bólu, lecz raczej uczucie pełności w uchu lub zaburzenia równowagi.

Jakie są najczęstsze przyczyny bólu ucha?

Przyczyny bólu ucha dzielimy na dwie główne grupy: pierwotne, gdy źródło bólu znajduje się bezpośrednio w uchu, oraz wtórne (rzutowane), gdy ból pochodzi z innych struktur anatomicznych, takich jak zęby, zatoki czy gardło.

Najczęstsze przyczyny bólu ucha zewnętrznego

• rozlane zapalenie ucha zewnętrznego (bakteryjne lub grzybicze),
• ciało obce lub zaleganie woskowiny,
• rak przewodu słuchowego zewnętrznego,
• zapalenie ochrzęstnej małżowiny usznej,
• półpasiec uszny (zespół Ramsaya Hunta),
• wyprysk kontaktowy lub alergiczny,
• uraz mechaniczny, termiczny lub odmrożenie,
• ziarniniak kwasochłonny lub zapalenie naczyń (ziarniniakowatość Wegenera).

Najczęstsze przyczyny bólu ucha środkowego

• ostre zapalenie ucha środkowego,
• zaburzenia drożności trąbki słuchowej,
• uraz błony bębenkowej lub barotrauma (np. w czasie lotu),
• zapalenie wyrostka sutkowatego,
• nowotwory uciskające trąbkę słuchową,
• urazy akustyczne, np. długotrwała ekspozycja na głośną muzykę.

Najczęstsze przyczyny „rzutowanego” bólu ucha

• choroby zębów (najczęstsza przyczyna wtórnego bólu ucha),
• zapalenie zatok przynosowych lub ślinianek przyusznych,
• infekcje gardła, migdałków lub nosa,
• nerwobóle (nerwu trójdzielnego, twarzowego lub szyjnych),
• uraz lub zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego,
• choroba refluksowa przełyku lub przepuklina rozworu przełykowego,
• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego,
• nowotwory głowy i szyi, zapalenie nerwu twarzowego (porażenie Bella).

Jak rozpoznać zapalenie ucha środkowego?

Zapalenie ucha środkowego to jedna z najczęstszych przyczyn bólu ucha, szczególnie u dzieci. Najczęściej rozwija się w wyniku infekcji górnych dróg oddechowych, takich jak przeziębienie czy zapalenie zatok. Drobnoustroje przedostają się do ucha środkowego przez trąbkę słuchową, powodując obrzęk, gromadzenie się płynu i silny ból.

Objawy obejmują intensywny ból ucha, uczucie pełności, pogorszenie słuchu oraz gorączkę. U dzieci mogą pojawić się także niepokój, płaczliwość czy problemy ze snem. W przypadku pęknięcia błony bębenkowej z ucha może wypłynąć wydzielina, co przynosi chwilową ulgę, ale wymaga kontroli laryngologicznej.

Jeśli błona bębenkowa ulegnie uszkodzeniu, konieczne jest unikanie wody w uchu – nie należy pływać bez czepka ani zanurzać głowy w kąpieli.

Jakie są objawy zapalenia ucha zewnętrznego?

Zapalenie ucha zewnętrznego może mieć podłoże bakteryjne, grzybicze lub alergiczne. Objawy różnią się w zależności od przyczyny:

• Bakteryjne zapalenie – silny ból, obrzęk, ropna wydzielina i osłabienie słuchu,
• Półpasiec uszny – obecność pęcherzykowatych zmian wokół małżowiny, a przed nimi bardzo silny ból i często porażenie nerwu twarzowego,
• Infekcja grzybicza – świąd, gęsta, nieprzyjemnie pachnąca wydzielina, uczucie zatkania ucha,
• Egzema ucha – sucha, łuszcząca się skóra przewodu słuchowego, świąd, uczucie ciepła i bólu.

U niektórych osób zapalenie ma charakter ograniczony – wtedy ból koncentruje się wokół tzw. „wrzenia” (czyraka) w przewodzie słuchowym i nasila przy dotyku lub poruszaniu żuchwą.

Jak wygląda leczenie bólu ucha?

Leczenie bólu ucha zależy od jego przyczyny. W łagodnych przypadkach zapalenia ucha środkowego, które nie wiąże się z ropną wydzieliną, lekarz może zalecić niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, paracetamol) oraz preparaty zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa, by udrożnić trąbkę słuchową. W razie potrzeby włącza się także antybiotykoterapię – doustnie lub miejscowo, w formie kropli.

Przy częstych infekcjach u dzieci rozważa się usunięcie przerośniętych migdałków lub nakłucie błony bębenkowej, by odprowadzić zalegający płyn. W przypadku półpaśca usznego konieczne są leki przeciwwirusowe, a przy zakażeniu grzybiczym – preparaty przeciwgrzybicze w kremie lub kroplach.

Jak zapobiegać bólowi ucha?

• Unikaj przeziębień i wychłodzenia, szczególnie u małych dzieci,
• Zadbaj o szczepienia przeciw grypie, by ograniczyć infekcje górnych dróg oddechowych,
• Jeśli cierpisz na alergię, pozostaw pod opieką alergologa – stan zapalny błony śluzowej sprzyja infekcjom ucha,
• Po kąpieli dokładnie osuszaj uszy, unikaj długotrwałej wilgoci w przewodzie słuchowym,
• Nie wkładaj patyczków do uszu – mogą podrażniać przewód słuchowy i powodować urazy,
• Jeśli dziecko często chrapie lub oddycha przez usta, skonsultuj się z laryngologiem – może być konieczne usunięcie przerośniętych migdałków.

Do lekarza należy zgłosić się zawsze, gdy ból ucha jest silny, utrzymuje się dłużej niż 24–48 godzin, towarzyszy mu gorączka, wyciek wydzieliny, pogorszenie słuchu lub zawroty głowy. U dzieci każda infekcja ucha powinna być skonsultowana z pediatrą lub laryngologiem. Nie należy samodzielnie stosować kropli bez wcześniejszej diagnozy – niewłaściwy lek może pogorszyć stan zapalny.

W przypadku bólu ucha, szczególnie gdy pojawia się nagle lub w nocy, nie trzeba od razu iść do przychodni. Dzięki telemedycynie można skonsultować się z lekarzem bez wychodzenia z domu, uzyskać e-receptę lub zwolnienie lekarskie, a także wskazówki dotyczące dalszego postępowania. Zarezerwuj L4 online lub skorzystaj z recepty online – szybkie i bezpieczne rozwiązania pomogą Ci odzyskać zdrowie bez stresu i kolejek.