Odra – ryzyko zakażenia, objawy, powikłania, szczepienie, leczenie

Odra to choroba zakaźna, zazwyczaj występująca w wieku dziecięcym. Wywoływana jest przez łatwo rozprzestrzeniający się wirus odry (paramyxowirus), przez co infekcja ta jest bardzo zaraźliwa. Do zakażenia wirusem dochodzi drogą kropelkową. Do charakterystycznych objawów odry zaliczamy wysypkę, gorączkę oraz światłowstręt.

Odra – informacje o chorobie

Odra jest chorobą zakaźną dróg oddechowych. Wywołuje ją wirus odry (paramyxowirus). Pomimo opracowania skutecznej szczepionki, choroba ta wciąż pozostaje jedną z głównych przyczyn zgonów w wieku dziecięcym w krajach rozwijających się. Infekcji ulegają wszystkie dzieci, które miały kontakt z wirusem i są pozbawione odporności. Odra w wieku dziecięcym ma zdecydowanie cięższy przebieg niż u dorosłych.

Cechą charakterystyczną odry jest wysypka obecna na całym ciele a także objawy grypopodobne, np. zwiększona temperatura, kaszel, katar. Należy pamiętać, aby dziecko chore na odrę przyjmowało dużą ilość płynów, a także miało zapewniony odpoczynek. Ponadto istotna jest izolacja chorego, by nie doszło do zainfekowania pozostałych osób.

Odra wśród osób dorosłych zdarza się coraz częściej a jej objawy są zbliżone do dziecięcych. Nie bez znaczenia pozostaje wiek pacjenta – im starsza osoba ulegnie infekcji, tym przebieg zakażenia będzie cięższy i groźniejszy dla zdrowia, szczególnie jeśli chory cierpi na dolegliwości układu krążenia.

W przypadku wystąpienia objawów odry, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Ze względu na ryzyko przeniesienia infekcji na inne osoby, warto rozważyć teleporadę.

Jak dochodzi do zakażenia odrą?

Wirus odry rozprzestrzenia się drogą kropelkową, czyli w wyniku bezpośredniego kontaktu z nosicielem wirusa. Przypadki chorych, którzy zainfekowali się wirusem poprzez kontakt z przedmiotami używanymi przez osobę zarażoną, są niezwykle rzadkie. Okres inkubacji trwa od 9 do 11 dni (od chwili zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów). Niekiedy zdarza się, że okres wylęgania wydłuża się do 21 dni. Odra jest chorobą zakaźną – nosiciel zaraża 3–5 dni przed pojawieniem się wysypki oraz 3 dni po jej wystąpieniu. Najwięcej zachorowań obserwujemy głównie zimą i wczesną wiosną.

Jak bardzo jest zaraźliwa?

Odra wykazuje wysoką zakaźność, wśród osób podatnych ryzyko zachorowania wynosi nawet 75–90 procent w przypadku kontaktu bezpośredniego. Największe ryzyko dotyczy fazy początkowej choroby, kiedy to objawy są mało specyficzne. W okresie tym wysypka jeszcze nie występuje a dolegliwości przypominają grypę czy zapalenie spojówek.

Duże prawdopodobieństwo zakażenia występuje również wśród osób nieszczepionych lub bez naturalnej odporności, w przypadku bezpośredniego kontaktu bądź przebywania z nosicielem w jednym pomieszczeniu przez więcej niż 20 minut. Ponadto, wirus odry może pozostać obecny w powietrzu i na powierzchniach do nawet 2 godzin.

Objawy

Wraz z rozwojem choroby objawy oraz ich natężenie ulegają zmianie. Wyróżniamy:

Okres wylęgania: trwający 9–14 dni – zwykle jest to faza bezobjawowa, niekiedy występuje ogólne złe samopoczucie osłabienie;

Okres nieżytowy: pierwszym objawem jest gorączka (o niewielkim lub średnim natężeniu, jej szczyt przypada na czwartą lub piątą dobę od początku fazy nieżytowej), z występującym nieżytem nosa, światłowstrętem, zapaleniem powiek i ich obrzękiem. Ponadto może występować zapalenie gardła i krtani, ktorym towarzyszy suchy, bardzo uciążliwy kaszel. W 2.-3.dobie fazy nieżytowej pojawia się tzw. trójkąt Fiłatowa oraz plamki Koplika. Są to białe, punkcikowate plamki otoczone czerwoną obwódką, widoczne na błonach śluzowych policzków na wysokości zębów trzonowych i przedtrzonowych;

Okres wysypkowy: pojawiającej się wysypce towarzyszy wysoka gorączka sięgająca często 40 st. C wraz z ogólnym pogorszeniem stanu dziecka. W niektórych przypadkach pojawia się przyspieszone tętno, duszność, sinica a także senność i apatia. Wysypka w pierwszej kolejności obejmuje twarz oraz okolicę za uszami, następnie pojawia się na szyi, górnej części pleców i klatki piersiowej, aż w końcu pokrywa cały tułów oraz kończyny. W początkowej fazie wysypkę tworzą rozsiane, niewielkie plamki w kolorze ciemnoróżowym, których przybywa w ciągu doby. Z czasem plamki stają się wypukłe, a wyglądem zaczynają przypominać grudki. W trakcie trwania odry, grudki stają się większe i zlewają się ze sobą, pozostawiając w nielicznych miejscach białe pasma – tzw. lamparcia skóra. Wysypka ustępuje w kolejności w jakiej się pojawiła;

Okres zdrowienia: wysypka powoli blednie, gorączka i kaszel ustępują. Następuje faza zdrowienia, która może trwać nawet kilka dni.

Odra u dzieci i charakterystyczna wysypka

Wysypka pojawiająca się w trakcie odry jest specyficzna. W początkowym okresie występują grube plamy, zlewające się i przybierające postać żywo-czerwoną z grudkami o nierównych kształtach. Pierwsze wykwity skórne lokalizują się za uszami,następnie przechodzą na twarz, szyję, kończyny oraz tułów. Ponadto lekkie zaczerwienienie obserwuje się również na śluzówce jamy ustnej. Wraz z wystąpieniem wysypki następuje spadek temperatury. Pomimo ciągle trwającego nieżytu nosa oraz kaszlu, dziecko powoli wraca do zdrowia. Po kilku dniach infekcji wysypka samoistnie zaczyna się łuszczyć. U niektórych dzieci odra ma bardzo ciężki przebieg, towarzyszy jej wysypka krwotoczna a także drgawki.

Pozostałe objawy odry u dzieci obejmują:

• wysoką temperaturę
• nieżyt nosa
• ból gardła
• suchy kaszel
• zaczerwienienie oczu
• światłowstręt

Powikłania

Powikłania u osób, które przebyły odrę, dotyczą ok. 30 proc. chorych. Zazwyczaj dotyczą one najmłodszych pacjentów, a w szczególności nieszczepionych! U osób tych może wystąpić bakteryjne zapalenie ucha środkowego, płuc oraz krtani, niekiedy zdarzają się drgawki oraz biegunki.

Najcięższy charakter dolegliwości dotyczy głównie małych dzieci, osób w podeszłym wieku oraz z niedoborami odporności. Najgroźniejsze dla zdrowia są powikłania neurologiczne:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• pierwotne zapalenie mózgu
• zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenia nerwów czaszkowych oraz wielonerwowe
• podostre stwardniające zapalenie mózgu (LESS)- rozwija się po wielu latach od przebycia odry (średnio 5–8 lat, ale w niektórych przypadkach nawet 15 lat) i kończy się śmiercią

Szczepienie

U małych dzieci (przez pierwsze 6 miesiący życia) odporność przekazana jest przez matkę. Starsze dzieci wymagają podania szczepionki przeciwko odrze. Środek ten jednocześnie zabezpiecza przed zachorowaniem na świnkę, różyczkę i odrę (szczepionka MMR) lub śwince, różyczce, ospie wietrznej i odrze (szczepionka MMRV). Najczęściej szczepi się dzieci w wieku 12-15 miesięcy. Szczepionka ta nie powinna być podawana dzieciom poniżej 1 roku życia, za wyjątkiem zachorowania na odrę lub planowanej podróży zagranicznej.

Osoby będące w grupie ryzyka odry to przede wszystkim:

• dzieci chorujące onkologicznie
• dzieci, u których występują silne reakcje alergiczne na antybiotyki
• osoby z upośledzoną odpornością
• kobiety planujące ciążę

Osobom będącym w grupie ryzyka, które zachorują na odrę i nie były do tej pory szczepione, podaje się immunoglobulinę w zastrzyku. W celu zwiększenia skuteczności, należy go podać w trakcie kilku dni od kontaktu z osobą zainfekowaną. Zastrzyk pomaga zahamować wystąpienie odry lub złagodzić jej objawy. Szczepionka zapewnia podobny stopień ochrony, jeśli jest podana w ciągu 72 godzin od momentu kontaktu z chorym, ale tylko u osób, które nie zaliczają się do grupy ryzyka!

Pomimo tego, że szczepionki przeciwko odrze są skuteczne, nie sa wolne od skutków ubocznych. Wśród wymienianych najczęściej pojawia się odczyn miejscowy (obrzęk, zaczerwienienie i ból w miejscu iniekcji) oraz gorączka w okresie 6–12 dni po szczepieniu. U niektórych osób daje się zauważyć wysypka, taka sama jak w przebiegu odry. Ustępuje ona samoistnie.Ciężkie negatywne odczyny poszczepienne występują bardzo rzadko. Możemy do nich zaliczyć łagodne zapalenia mózgu, ustępujące samoistnie i nie powodujące długofalowych konsekwencji oraz drgawki gorączkowe.

Czy można zachorować na odrę mimo szczepienia?

Skuteczność szczepionki przeciwko odrze jest wysoka – wśród osób, które przyjęły dwie dawki, wynosi ona ok. 98–99 proc. Jeśli pomimo zaszczepienia osoba zachoruje na odrę, istnieje duże prawdopodobieństwo łagodnego przebiegu infekcji oraz uniknięcie powikłań.

Większość osób, która przeszła odrę, zyskuje odporność na całe życie na wywołujący ją patogen. Nie dzieje się tak jednak zawsze. Przeciwciała zapobiegające przed odrą, można stracić w przebiegu niektórych chorób,zwłaszcza nowotworów zajmujących układ krwiotwórczy (np.białaczka). Utrata odporności na odrę może pojawić się także wśród osób chorych na zburzenie dotyczące odporności komórkowej.

Diagnostyka choroby

Diagnostyka odry opiera się na występujących objawach. Lekarz powinien zdecydować czy chore dziecko może być leczone w warunkach domowych, czy konieczna będzie hospitalizacja. Nie w każdym przypadku objawy odry są specyficzne.

Prawidłowa diagnoza odry może być problematyczna w przypadku łagodnego przebiegu, u osób wykazujących częściową odporność a także u niemowląt posiadających odporność odmatczyną. Lekarz może zlecić wykonanie badań wirusologicznych lub serologicznych w celu postawienia diagnozy.