Jeszcze kilka lat temu wizyta w aptece oznaczała głównie wykupienie leków na receptę lekarską lub zakup dostępnych bez recepty suplementów i środków przeciwbólowych. Pandemia COVID-19 odwróciła jednak proporcje, nie tylko w ochronie zdrowia, ale i w świadomości społecznej. Farmaceuci zyskali nowe kompetencje, które w wielu przypadkach pozwalają działać szybciej niż klasyczna ścieżka przez przychodnię i gabinet lekarski. Kluczową zmianą było wprowadzenie recepty farmaceutycznej oraz recept pro auctore i pro familiae, które pacjent może otrzymać bez udziału lekarza.
Choć nowelizacja ustawy “Prawo farmaceutyczne” obowiązuje od 1 kwietnia 2020 roku, wciąż wielu pacjentów nie wie, że farmaceuta może w wyjątkowych sytuacjach samodzielnie wystawić receptę. Tak zwana recepta farmaceutyczna działa podobnie jak recepta lekarska – umożliwia wykupienie leków z grupy Rp, czyli takich, które normalnie dostępne są wyłącznie na receptę.
Jest jednak zasadnicza różnica – recepta farmaceutyczna może być wystawiona jedynie w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta. Chodzi o sytuacje, w których brak przyjęcia leku mógłby doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a uzyskanie recepty lekarskiej jest w danym momencie niemożliwe. To mechanizm awaryjny, który ma chronić pacjenta, a nie zastępować klasyczną ścieżkę leczenia.
Choć dokument ten formalnie działa jak zwykła recepta, jego zakres jest ograniczony. Farmaceuta nie może wypisać recepty farmaceutycznej na leki zawierające substancje psychotropowe, środki odurzające ani na leki recepturowe przygotowywane na indywidualne zamówienie. To środki o wyższym ryzyku stosowania, które nadal wymagają oceny lekarza.
W praktyce oznacza to, że na receptę farmaceutyczną można uzyskać m.in. leki przewlekłe, które pacjent już stosuje, i których brak zagraża ciągłości leczenia. Taka recepta może być wystawiona na maksymalnie 180 dni leczenia w wersji elektronicznej, a jeśli farmaceuta nie ma dostępu do systemu – na 120 dni w wersji papierowej.
Recepta wystawiona przez farmaceutę musi zawierać: dane pacjenta, dane apteki, w której została wypisana, dane osoby wystawiającej, nazwę i dawkowanie leku, datę oraz przyczynę jej wydania. Warto wiedzieć, że recepta farmaceutyczna zawsze jest pełnopłatna, nawet jeśli dany lek normalnie podlega refundacji w przypadku recepty lekarskiej.
Receptę można zrealizować wyłącznie w aptece, w której została wystawiona. To dodatkowe zabezpieczenie, które pozwala na ścisłą kontrolę i ogranicza nadużycia.
Drugim typem recept, które może wystawić farmaceuta, są recepty pro auctore (dla siebie) i pro familiae (dla najbliższych). Uprawnienie to obejmuje nie tylko małżonka czy dzieci, ale również rodzeństwo, rodziców i teściów. Farmaceuta może więc, zgodnie z własną wiedzą i odpowiedzialnością, wypisać receptę dla bliskiej osoby, bez konieczności podawania przyczyny.
W odróżnieniu od recepty farmaceutycznej, recepta pro familiae może być refundowana – pod warunkiem spełnienia kryteriów refundacyjnych. Można ją również zrealizować w dowolnej aptece, nie tylko w miejscu pracy farmaceuty.
Uprawnienie do wystawiania recept przez farmaceutów budziło od początku kontrowersje i nieufność części środowiska medycznego. Podczas kontroli w aptekach, Wojewódzcy Inspektorzy Farmaceutyczni analizują liczbę i zasadność wystawionych recept. Bywa, że kwestionują decyzje farmaceutów, jednak – jak podkreślają eksperci – każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie, a farmaceuta działa na podstawie zebranych informacji i oceny stanu zdrowia pacjenta.
Wskazane są zalecenia, sugestie lub pouczenia, jednak karanie farmaceutów za działania podjęte w trosce o zdrowie pacjenta nie znajduje merytorycznego uzasadnienia.
Choć zmiany w prawie otworzyły farmaceutom więcej drzwi, nie oznacza to, że każdy pacjent może przyjść do apteki „po receptę”. Recepty farmaceutyczne i pro familiae nie mają zastępować wizyty lekarskiej, a jedynie umożliwiać ciągłość leczenia w nagłych przypadkach.
Trzeba pamiętać, że wystawianie tych dokumentów wiąże się z odpowiedzialnością – zarówno dla farmaceuty, jak i dla pacjenta. Nadużywanie tego rozwiązania może doprowadzić do poważnych konsekwencji, a nawet osłabić zaufanie do jednego z najbardziej dostępnych i zaufanych zawodów medycznych w Polsce.
Zmiany legislacyjne i poszerzenie kompetencji farmaceutów są efektem szerszych trendów w ochronie zdrowia. System, który przez lata był zbyt obciążony i niedostępny, zyskuje dziś dodatkowe filary opieki dzięki lepszej integracji aptek z codziennym funkcjonowaniem pacjentów.
W efekcie rośnie nie tylko znaczenie zawodu farmaceuty, ale też jego odpowiedzialność. Apteka staje się miejscem pierwszego kontaktu – nie tylko dla osób przeziębionych, ale też przewlekle chorych, seniorów czy rodziców małych dzieci. Nowe recepty to narzędzie, które – jeśli używane mądrze – pomaga utrzymać ciągłość leczenia i zwiększa bezpieczeństwo pacjentów.
1. Czy recepta wystawiona przez farmaceutę działa za granicą?
Nie, recepta farmaceutyczna nie jest honorowana w innych krajach Unii Europejskiej.
2. Czy farmaceuta może odmówić wystawienia recepty pro familiae?
Tak, jeśli uzna, że nie ma podstaw do przepisania leku lub nie zna historii leczenia.
3. Jak często można otrzymać receptę farmaceutyczną?
Nie ma sztywnej reguły, ale nadużywanie tego rozwiązania może skutkować odmową.
4. Czy na receptę pro familiae można dostać antybiotyk?
Zwykle nie, ponieważ antybiotyki wymagają wcześniejszej diagnozy lekarskiej.
Prosty formularz! Wybierz godzinę konsultacji i oczekuj na kontakt z lekarzem online
