Wstrząs anafilaktyczny – przyczyny, objawy i leczenie

Jest to ciężka reakcja nadwrażliwości niealergicznej lub alergicznej. Szybko rozwijająca się reakcja anafilaktyczna przebiega ze znacznym spadkiem tętniczego ciśnienia, co powoduje duże zagrożenie życia. Szybkie podanie adrenaliny domięśniowo jest kluczowe w przypadku wykrycia objawów anafilaksji. Dobrze wiedzieć jak udzielić pierwszej pomocy takiej osobie, ponieważ Twoja pomoc może uratować komuś życie. W Europie 1 na 300 osób przebyła epizod anafilaksji. Na świecie współczynnik ten wynosi od 1,6% do 5,1% ludzi. 25% przypadków dotyczy osób poniżej 18. Roku życia.

Jak powstaje wstrząs anafilaktyczny?

Przyczyną jego występowania jest kontakt z antygenem, na przykład użądlenie przez owada lub spożycie pokarmu na które ma się uczulenie. Pojawienie się tego antygenu pobudza produkcję przeciwciał IgE, które wiążą się z receptorami znajdującymi się na powierzchni bazofili oraz komórek tucznych. Pobudzone zostają również limfocyty B.
Powoduje to przede wszystkim rozszerzenie naczyń, zwiększoną przepuszczalność komórek śródbłonka naczyń oraz wyrzut histaminy.
Ten mechanizm może zdawać się dosyć trudny do zrozumienia, jednak istotna jest jego znajomość, aby zrozumieć działanie szybkiego podania adrenaliny. Adrenalina kurczy naczynia, przywraca równowagę bazofili oraz komórek tucznych. Powoduje to przywrócenie normalnego ciśnienia krwi.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Należy podejrzewać anafilaksję, gdy objawy powodują gwałtowny spadek ciśnienia krwi i utratę świadomości, nagłe zmiany na skórze (zaczerwienienie, obrzęk, świąd lub pokrzywka) lub dolegliwości żołądkowe (biegunka, wymioty, ból brzucha). Dodatkowo, kolejnym powodem do obaw powinno być nagłe pojawienie się objawów, w przedziale czasowym od kilku minut do kilku godzin od wystawienia organizmu na wyzwalający czynnik (przyjęcie leku, użądlenie owada, uczulający pokarm).
Zazwyczaj z wyżej wymienionych objawów pojawia się jeden lub kilka z nich.
Anaflikasja u niemowląt przebiega niezbyt specyficznie, na przykład wymioty lub wysypka pojawiające się dosyć często w tej grupie wiekowej z innych powodów. Ponadto, może pojawić się skrócenie oddechu, tachykardia, dolegliwości jelitowe lub kaszel, zupełnie jak u starszych dzieci.

Alergia a szczepienie przeciwko COVID-19

Osoby chorujące na różne alergeny (żywność, lateks, jad owadów, alergeny inhalacyjne) mogą poddać się szczepieniu przeciwko korona wirusowi, pod warunkiem braku występowania innych przeciwwskazań. Dotyczy to również osób które przeżyły anafilaksję w przebiegu tych alergii.
Warto skonsultować się z alergologiem, jeżeli wystąpił wstrząs anafilaktyczny po podaniu innej szczepionki lub leku.
Zabrania się podawania szczepionki jeżeli po podaniu pierwszej dawki występuje nagła ciężka reakcja alergiczna.

Podział anafilaksji

Wyróżnia się dwa typy wstrząsu anafilaktycznego: niealergiczne oraz alergiczne.

Anafilaksja niealergiczna powstaje na skutek działania:

• Przetoczonej krwi
• Niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• Leków opioidowych
• Tyraminy oraz histaminy które występują w pokarmach
• Środków stosowanych w radiologii
• Konserwantów
• Szczepionek

Anafilaksja alergiczna jest związana z nadwrażliwością na:

• Leki
• Lateks
• Jady owadów
• Pokarmy
• Preparaty wykorzystywane w odczulaniu chorób alergicznych
• Alergeny wziewne

Co wywołuje wstrząs anafilaktyczny?

Najczęstsze przyczyny anafilaksji to:

• Nadwrażliwość na krowie mleko, orzeszki ziemne lub jaja – u niemowląt
• Alergia na pyłki, jady owadów, pokarmy lub astma – u dzieci i nastolatków
• Jady owadów oraz leki – u dorosłych

Choroby sercowo-naczyniowe są czynnikami ryzyka występowania ciężkiej anafilaksji. Do grupy ryzyka zaliczają się również osoby uczulone na lateks, alergeny wziewne, orzechy drzew oraz orzeszki ziemne

1. Wysiłek fizyczny, ostra infekcja, stres,
2. czas przed menstruacją,
3. alkohol,
4. gorączka i niesteroidowe leki przeciwzapalne;

zwiększają ryzyko wystąpienia anafilaksji u 20% osób. Szczepienia są niezwykle rzadką przyczyną anafilaksji. Ciężka anafilaksja występuje z częstością ≈ 1,3/1 000 000 dawek szczepionek.

Leczenie wstrząsu anafilaktycznego

Epinefryna podana domięśniowo jest leczeniem z wyboru, jednak jej nazbyt rzadkie używanie oraz zlecanie jest wciąż problemem. Epinefryna działa rozluźniająco na naczynia, dzięki czemu zmniejsza obrzęk błon śluzowych oraz przywraca równowagę bazofili oraz komórek tucznych.
Należy ją podać w przednio-boczną powierzchnię uda domięśniowo. Można powtórzyć iniekcję po przynajmniej 5 minutach, w zależności od odpowiedzi organizmu. Każdy pacjent który przeszedł epizod anafilaksji powinien zostać wyedukowany na temat samodzielnego stosowania epinefryny, unikania czynników wyzwalających oraz na temat ryzyka nawrotów. Zbyt późne użycie epinefryny zwiększa ryzyko zgonu.

Pierwsza pomoc a anafilaksja

1. Należy bezzwłocznie rozpocząć działania, gdy zauważy się objawy wstrząsu.
2. Należy położyć chorego i nie pozwalać mu wstać ani chodzić
3. Należy podnieść jego nogi do góry
4. Chory, który ma problemy z oddychaniem powinien znajdować się w pozycji siedzącej
5. Jeżeli chory posiada epinefrynę, podaj mu ją domięśniowo w przednio-boczną powierzchnię uda
6. Wezwij karetkę pod numerem 112 lub 999. W innym przypadku głośno wołaj o pomoc

W przypadku posiadania epinefryny, priorytetem jest jej podanie. Dopiero potem zadzwoń po służby ratownicze.
Należy ją podać nawet pomimo pewnych wątpliwości czy jest to wstrząs anafilaktyczny. W takiej sytuacji liczy się każda sekunda a opóźnienie podania epinefryny zwiększa ryzyko zgonu.

Rodzaje anafilaksji

Anafilaksja związana z wysiłkiem fizycznym

Jest nieprzewidywalna i może zakończyć się śmiercią. Dla tego typu wstrząsu charakterystyczne jest występowanie objawów po lub w trakcie wysiłku fizycznego. Pomimo braku wpływu intensywności oraz poziomu wytrenowania na ryzyko anafilaksji, często występuje po krótkookresowym intensywnym wysiłku. Ryzyko anafilaksji zależnej od pokarmu jest zwiększone przez alkohol oraz aspirynę. Ten typ wstrząsu występuje częściej u osób dorosłych niż dzieci.

Anafilaksja wywołana lekami

Niesteroidowe leki przeciwzapalne najczęściej powodują nadwrażliwość. Zmiany skórne są najczęstszym objawem anafilaksji lekowej. W przypadku wstrząsu anafilaktycznego związanego z lekami u dziecka należy skonsultować się z alergologiem. Powinno unikać się wystawiania organizmu na leki działające na siebie krzyżowo. Po ustaleniu nadwrażliwości na dany lek, lekarz stosuje zamienne leki które nie powinny wywoływać nadwrażliwości. Epinefryna nie jest konieczna w takich sytuacjach.

Anafilaksja pokarmowa

Odpowiada ona za około 50% przypadków anafilaksji. Może ona zwiększać częstotliwość hospitalizacji oraz śmierci.
Owoce, warzywa oraz rośliny strączkowe najczęściej wywołują anafilaksję. U dzieci są to orzechy, jaja oraz krowie mleko, natomiast u dorosłych jest to soja, skorupiaki oraz pszenica.

Konkluzja jest taka, że osoby narażone na reakcję uczuleniową powinny zawsze nosić przy sobie epipen – czyli strzykawkę z ratunkową adrenaliną. Konsultacja lekarska online i e-recepta przez Internet to szybkie rozwiązanie na zabezpieczenie leku ratującego życie

Źródła:

Shaker M.S., Wallace D.V., Golden D.B.K. i wsp. Anaphylaxis – a 2020 practice parameter update, systematic review, and Grading of Recommendations, Assessment, Development and Evaluation (GRADE) analysis. Journal of Allergy and Clinical Immunology 2020; 145(4); 1082-1123.
Algorytm postępowania w pomocy doraźnej SOR, 
Ansley L., Bonini M., Delgado L., i wsp. Pathophysiological mechanisms of exercise-induced anaphylaxis: an EAACI position statement. 2015; 70(10): 1212-1221. doi:10.1111/all.12677