Odleżyny – jak sobie z nimi radzić?

Odleżyny to bolesny i groźny problem zdrowotny, który najczęściej dotyka osoby starsze, przewlekle chore oraz unieruchomione. Powstają w wyniku długotrwałego ucisku na skórę i mogą prowadzić do poważnych powikłań, jeśli nie zostaną odpowiednio wcześnie rozpoznane i leczone. Poznaj przyczyny, objawy, metody leczenia oraz sposoby skutecznej profilaktyki odleżyn, aby lepiej chronić zdrowie swoje lub bliskiej osoby.

Czym są odleżyny?

Odleżyny to owrzodzenia, które powstają wskutek długotrwałego nacisku na skórę lub nadmiernego tarcia. W medycynie wyszczególnia się kilka stopni odleżyn, przy czym ostatni dotyczy uszkodzenia nie tylko skóry, ale i mięśni, ścięgien oraz kości, a także powstania martwicy. Problem odleżyn najczęściej dotyka osoby starsze oraz schorowane, które większą część dnia spędzają w pozycji leżącej. Może on dotyczyć także pacjentów ortopedycznych, u których odleżyny powstają pod opatrunkami gipsowymi.

Klasyfikacja i stopnie odleżyn

Prawidłowe rozpoznanie odleżyn jest kluczowe w celu podjęcia odpowiedniego leczenia. W diagnostyce ocenia się kolor skóry, stopień jej nawilżenia, napływ kapilarny oraz napięcie. Według skali Torrance’a wyróżnia się 5 stopni odleżyn:

• I stopień – występuje blednące pod wpływem nacisku zaczerwienienie. Na tym etapie nie dochodzi do uszkodzenia tkanek,
• II stopień – zaczerwieniona skóra nie blednie pod wpływem nacisku, a dodatkowo na jej powierzchni mogą pojawiać się pęcherze,
• III stopień – uszkodzeniu ulega nie tylko naskórek, ale i tkanka podskórna. Pojawia się czerwona lub żółta masa rozpadających się tkanek,
• IV stopień – uszkodzeniu ulega tkanka podskórna, pojawia się czerwona martwica,
• V stopień – uszkodzeniu ulegają mięśnie, stawy, ścięgna i kości, zauważalne są czarne masy martwych tkanek.

Na czym polega leczenie odleżyn?

Procedurę leczenia odleżyn należy rozpocząć już w momencie, gdy można zaklasyfikować je do pierwszego stopnia skali. Problemu nie można lekceważyć, gdyż w przeciwnym razie rany zaczną się pogłębiać. Podstawową zasadą leczenia odleżyn jest codzienne przeprowadzanie zabiegów higienizacyjnych. Należy przeprowadzać je rozważnie, w tym:

• unikać tarcia, a więc gąbek i myjek,
• myć ręce przed przystąpieniem do jakichkolwiek zabiegów,
• osuszać skórę pacjenta przez dotyk,
• okrywać ręcznikiem umyte części ciała.

Lecząc odleżyny, trzeba dodatkowo zadbać o odpowiednią pielęgnację skóry. Pomocny okazuje się krem z tlenkiem cynku Sudocrem, mający działanie antybakteryjne i antyseptyczne. Warto stosować go zwłaszcza przy pierwszych objawach odleżyn oraz u pacjentów z nietrzymaniem kału i moczu, u których występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia naskórka. W przypadku obszernych oraz głębokich ran konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne, a nawet interwencja chirurgiczna. Ostateczną decyzję w tych kwestiach podejmuje lekarz po dokładnym zbadaniu pacjenta.

Kiedy wezwać lekarza?

Odleżyny każdorazowo powinny być poddane wnikliwej analizie medycznej. Dlatego też od razu po zauważeniu pierwszych objawów u osoby chorej, należy wezwać lekarza. Oceni on stopień odleżyn, a następnie zleci odpowiednią terapię. O pomoc można również poprosić pielęgniarkę środowiskową, która powinna dokładnie obejrzeć skórę pacjenta podczas wizyty. W przypadku zmian pierwszego stopnia opiera się ona głównie na utrzymaniu wysokiego poziomu higieny, natomiast w przypadku zaawansowanych zmian leczenie jest nieco bardziej inwazyjne.

Jak zapobiegać odleżynom?

Odleżynom zdecydowanie warto zapobiegać, gdyż leczenie ich jest trudne, a zmiany skórne są niezwykle bolesne dla pacjenta. Podstawową zasadą jest częsta zmiana pozycji, tak aby naciskowi nie ulegała wyłącznie jedna partia ciała. Bardzo ważne są codzienne zabiegi pielęgnacyjne, które powinny polegać na dokładnym oczyszczeniu i nawilżeniu skóry. W pokoju, w którym przebywa chory, temperatura nie powinna być zbyt wysoka, gdyż taka sprzyja poceniu i odparzeniom skórnym. Warto też zadbać o dietę pacjenta. Jeśli ma on problem z przyjmowaniem pokarmów, powinny mieć one formę płynną. Ważne, aby dostarczały organizmowi odpowiednią dawkę białka, witamin i minerałów. Posiłki nie mogą być ciężkostrawne ani wzdymające. Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu, podając pacjentowi od 1,5 do 2 litrów napojów – wody, lekkich herbatek czy naparów – każdego dnia. Zapobieganie odleżynom opiera się także na doborze właściwego materaca, dostosowanego do potrzeb osoby leżącej. Powinien on umożliwiać swobodną cyrkulację powietrza, zapobiegając tym samym odparzeniom skórnym. Bardzo istotne jest wczesne reagowanie – jeśli na skórze pacjenta pojawiają się jakiekolwiek zaczerwienienia, należy sięgnąć po wilgotne opatrunki, nie pozwalając na pogłębienie rany.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Czy odleżyny mogą goić się samodzielnie?
   Odleżyny pierwszego stopnia mogą ustąpić po poprawie higieny i pielęgnacji skóry. W przypadku bardziej zaawansowanych zmian konieczna jest pomoc lekarza.
2. Jak często należy zmieniać pozycję chorego, aby zapobiec odleżynom?
   Pozycję pacjenta warto zmieniać co 2–3 godziny. Regularne odciążanie tych samych partii ciała zmniejsza ryzyko powstawania ran.
3. Czy dieta ma wpływ na ryzyko powstawania odleżyn?
   Tak, odpowiednia ilość białka, witamin i minerałów wspiera regenerację skóry i zapobiega osłabieniu tkanek. Nawodnienie organizmu również jest kluczowe.
4. Kiedy odleżyna wymaga interwencji chirurgicznej?
   Interwencja chirurgiczna jest konieczna w przypadku głębokich ran obejmujących tkanki podskórne, mięśnie czy kości. Ostateczną decyzję podejmuje lekarz.
5. Czy specjalne materace naprawdę pomagają?
   Tak, materace przeciwodleżynowe poprawiają cyrkulację powietrza i zmniejszają nacisk na skórę, dzięki czemu stanowią ważny element profilaktyki u osób leżących.